Monografia jest poświęcona cywilnoprawnym skutkom stosowania mobbingu. Mobbing został w niej określony jako zjawisko polegające na ciągłym naruszaniu dóbr osobistych osoby, która została poddana przemocy psychicznej. Takie ujęcie jest szersze niż definicja mobbingu zawarta w art. 943 § 2 k.p., która obejmuje jedynie pracowników pozostających w stosunku pracy.

W książce przedstawiono roszczenia przysługujące ofiarom mobbingu, których podstawę materialnoprawną mogą stanowić zarówno przepisy Kodeksu pracy, jak i Kodeksu cywilnego. Zwrócono również uwagę na problematykę procesową związaną z dochodzeniem roszczeń oraz na możliwość wykorzystania polubownych sposobów rozwiązywania sporów w sprawach mobbingowych.

Rozważania szczegółowe zostały poprzedzone analizą zjawiska mobbingu, przyczyn oraz skutków jego występowania, a także wskazaniem różnic między mobbingiem a innymi patologicznymi zjawiskami w miejscu pracy.

Publikacja zawiera również bogate orzecznictwo Sądu Najwyższego oraz sądów apelacyjnych, które odgrywa ogromną rolę w wykładni ogólnikowych przepisów Kodeksu pracy regulujących mobbing.

Opracowanie skierowane jest nie tylko do prawników zajmujących się mobbingiem, ale może okazać się pomocne dla wszystkich osób poddanych mobbingowi. Uzyskają one informacje o tym zjawisku i o przysługujących im roszczeniach oraz będą mogły skorzystać ze wzorów pism, zawartych w pracy, co ułatwi dochodzenie tych roszczeń przed sądem.

Dr Grzegorz Jędrejek – adiunkt w Katedrze Prawa Cywilnego Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II oraz w Katedrze Postępowania Cywilnego Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie. Autor wielu publikacji z zakresu prawa cywilnego materialnego i procesowego.

Rozdziały:

Wykaz skrótów   11
Przedmowa do wydania drugiego  13
Wstęp   15
1. Uwagi ogólne  15
2. Zakres pracy  16
3. Problemy badawcze i metodologiczne  18
4. Układ pracy  20
ROZDZIAŁ 1. Pojęcie, rodzaje i skutki mobbingu  24
1.1. Pojęcie i cechy charakterystyczne mobbingu 24
1.1.1. Pojęcie mobbingu  24
1.1.1.1. Zagadnienia terminologiczne  24
1.1.1.2. Mobbing w prawie polskim  27
1.1.1.3. Piśmiennictwo  31
1.1.2. Cechy charakterystyczne mobbingu  34
1.2. Orzecznictwo dotyczące pojęcia mobbingu  37
1.2.1. Działania lub zachowania   37
1.2.2. Długotrwałość i uporczywość  41
1.2.3. Cel działania 42
1.2.4. Konieczność łącznego spełnienia przesłanek  44
1.2.5. Zagadnienia intertemporalne   44
1.3. Przyczyny występowania mobbingu   44
1.4. Przebieg i postacie mobbingu   48
1.5. Skutki mobbingu  57
1.6. Podsumowanie  61
ROZDZIAŁ 2. Skutki prawne mobbingu  63
2.1. Mobbing jako zjawisko prawne   63
2.2. Zachowania niebędące mobbingiem 64
2.2.1. Mobbing a jednorazowe akty przemocy psychicznej  64
2.2.2. Mobbing a przemoc fizyczna 65
2.2.3. Mobbing a poczucie dyskomfortu w miejscu pracy  65
2.2.4. Mobbing a molestowanie seksualne  66
2.2.5. Mobbing a uzasadniona krytyka w miejscu pracy 69
2.2.6. Mobbing a stres w miejscu pracy  69
2.2.7. Mobbing a naruszenie przez pracodawcę zakazu dyskryminacji
i równego traktowania pracowników  71
2.2.8. Mobbing a obiektywne uwarunkowania pracy  76
2.2.9. Mobbing a niekulturalne zachowania pracodawcy  77
2.2.10. Mobbing a konflikty w miejscu pracy  78
2.2.11. Mobbing a maltretowanie menedżerskie  80
2.2.12. Naruszenie prawa pracy przez pracodawcę  80
2.3. Prawna ochrona ofiar mobbingu  81
2.4. Podsumowanie  84
ROZDZIAŁ 3. Charakterystyka ogólna dóbr osobistych w aspekcie mobbingu  86
3.1. Definicja i ratio legis ochrony dóbr osobistych  86
3.1.1. Definicja dóbr osobistych w orzecznictwie i w doktrynie  86
3.1.2. Szkoda niemajątkowa, czyli krzywda  91
3.1.3. Godność jako źródło dóbr osobistych człowieka  92
3.1.4. Konkretność dobra osobistego  93
3.1.5. Zakaz wkraczania w sferę dóbr osobistych innych osób 94
3.1.6. Próba definicji dóbr osobistych  95
3.2. Dobra osobiste jako przedmiot praw podmiotowych  96
3.3. Ochrona dóbr osobistych w Konstytucji RP oraz w prawie
międzynarodowym i wspólnotowym  103
3.3.1. Konstytucja RP  103
3.3.2. Prawo międzynarodowe i wspólnotowe  105
3.4. Podsumowanie  108
ROZDZIAŁ 4. Problem subiektywnej i obiektywnej koncepcji naruszenia dóbr osobistych  110
4.1. Stanowisko orzecznictwa  110
4.2. Stanowisko doktryny  113
4.3. Problem tzw. kontekstu sytuacyjnego  120
4.4. Problematyka subiektywnej i obiektywnej koncepcji naruszenia dóbr osobistych w procesach mobbingowych  121
4.5. Podsumowanie  125
Rozdział 5. Problem wyodrębnienia dóbr osobistych pracownika  127
5.1. Ochrona dóbr osobistych pracownika w Kodeksie pracy  127
5.2. Krytyka potrzeby wyodrębniania dóbr osobistych pracownika  132
5.3. Podsumowanie  134
ROZDZIAŁ 6. Dobra osobiste narażone w sposób szczególny na naruszeniew wyniku mobbingu 135
6.1. Otwarty katalog dóbr osobistych  135
6.2. Dobra osobiste wymienione w art. 23 k.c. 136
6.2.1. Zdrowie  136
6.2.2. Wolność  137
6.2.3. Cześć – dobre imię  139
6.2.4. Nazwisko  142
6.2.5. Wizerunek  145
6.2.6. Tajemnica korespondencji  146
6.2.7. Twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska  148
6.3. Inne dobra osobiste  150
6.3.1. Charakterystyka ogólna  150
6.3.2. Stan cywilny  151
6.3.3. Prywatność  152
6.3.4. Życie intymne  156
6.3.5. Dane osobowe  159
6.3.6. Wolność komunikowania się  161
6.3.7. Swoboda sumienia  161
6.3.8. Tajemnica wynagrodzenia  164
6.4. Problem hierarchii dóbr osobistych  164
6.5. Podsumowanie  167
ROZDZIAŁ 7. Roszczenia określone w art. 24 k.c. przysługujące poszkodowanemu w przypadku naruszenia dóbr osobistych  169
7.1. Charaktersytyka ogólna art. 24 k.c. 169
7.2. Bezprawność jako przesłanka wyłączająca odpowiedzialność za naruszenie dóbr osobistych  170
7.2.1. Pojęcie bezprawności  170
7.2.2. Wyłączenie bezprawności  171
7.3. Okoliczności wyłączające bezprawność mogące mieć znaczenie
w procesach mobbingowych  182
7.3.1. Wypowiedzenie umowy o pracę  182
7.3.2. Polecenie określonego zachowania się uzasadnione okolicznościami  184
7.3.3. Krytyka pracownika  185
7.3.4. Prowadzenie przez pracodawcę samodzielnego postępowaniaw celu wyjaśnienia, czy zachowanie pracownika nosi znamiona
oczywistości przestępstwa  194
7.3.5. Problem monitoringu oraz przeszukania pracowników  197
7.3.6. Postępowanie dyscyplinarne jako okoliczność wyłączająca bezprawność  201
7.3.7. Inne dozwolone działania podejmowane przez pracodawcę  203
7.4. Powództwa służące uprawnionemu na podstawie art. 24 k.c.  211
7.5. Podsumowanie 218
ROZDZIAŁ 8. Zadośćuczynienie przysługujące ofierze mobbingu  221
8.1. Zadośćuczynienie na podstawie art. 448 k.c. 221
8.1.1. Charakterystyka ogólna art. 448 k.c.  221
8.1.2. Przesłanki żądania zadośćuczynienia na podstawie art. 448 k.c. 222
8.1.3. Wysokość zadośćuczynienia 225
8.1.3.1. Poglądy doktryny  225
8.1.3.2. Orzecznictwo 231
8.1.3.3. Wyłączenie stosowania art. 448 k.c.  233
8.2. Zadośćuczynienie na podstawie art. 943 § 3 k.p. 234
8.3. Roszczenia określone w art. 445 k.c.  238
8.3.1. Charaktersytyka ogólna roszczeń określonych w art. 445 k.c.  238
8.3.2. Mobbing jako źródło roszczeń określonych w art. 445 k.c.  238
8.3.3. Wysokość zadośćuczynienia przyznana na podstawie art. 445 k.c.  241
8.4. Uwagi dotyczące wysokości zadośćuczynienia w ewentualnych procesach mobbingowych  244
8.5. Podsumowanie  247
ROZDZIAŁ 9. Szkoda majątkowa będąca następstwem mobbingu  249
9.1. Charakterystyka ogólna  249
9.2. Formuła generalna zawarta w art. 415 k.c.  251
9.3. Roszczenia określone w art. 444 § 1 k.c.  254
9.4. Renta na podstawie art. 444 § 2 k.c.  255
9.5. Odpowiedzialność odszkodowawcza na podstawie art. 471 k.c.  256
9.6. Odszkodowanie dla ofiary mobbingu na podstawie Kodeksu pracy  256
9.7. Podsumowanie  260
ROZDZIAŁ 10. Możliwości uzyskania przez ofiary mobbingu zadośćuczynienia w postępowaniu karnym 262
10.1. Prawnokarne skutki mobbingu  262
10.2. Możliwość uzyskania zadośćuczynienia w postępowaniu adhezyjnym  263
10.3. Możliwość żądania zadośćuczynienia w ramach orzeczenia środków karnych  266
10.3.1. Obowiązek naprawienia szkody  266
10.3.2. Świadczenie pieniężne  267
10.3.3. Nawiązka  268
10.4. Zalety i wady żądania prawnokarnego dochodzenia zadośćuczynienia za naruszenie dóbr osobistych  270
10.5. Podsumowanie  273
ROZDZIAŁ 11. Zbieg roszczeń przysługujących ofierze mobbingu  275
11.1. Uwagi ogólne o zbiegu roszczeń  275
11.2. Zbieg roszczeń przysługujących pracownikowi na podstawie Kodeksu pracy i Kodeksu cywilnego  277
11.3. Zbieg roszczeń z tytułu wypadku przy pracy i roszczeń
cywilnoprawnych  281
11.4. Zbieg roszczeń określonych w art. 445 i 448 k.c.  282
11.5. Zbieg roszczeń określonych w art. 448 k.c. i w przepisach Kodeksu
karnego dotyczących nawiązki  283
11.6. Przykłady zbiegu roszczeń w przypadku mobbingu  283
11.7. Podsumowanie  284
ROZDZIAŁ 12. Dochodzenie roszczeń przez ofiary mobbingu w procesie cywilnym  286
12.1. Zakwalifikowanie sprawy mobbingowej do kategorii spraw
pracowniczych  286
12.2. Droga sądowa 289
12.3. Właściwość i skład sądu 290
12.4. Koszty sądowe   291
12.5. Zakaz orzekania ponad żądania  292
12.6. Postępowanie dowodowe  293
12.7. Polubowne zakończenie procesu  297
12.8. Udział organizacji społecznych   302
12.9. Podsumowanie   304
ROZDZIAŁ 13. Postulaty de lege ferenda dotyczące cywilnoprawnej
ochrony ofiar mobbingu  306
13.1. Definicja i katalog dóbr osobistych  306
13.2. Koncepcja nowelizacji art. 24 k.c   308
13.3. Postulaty de lega ferenda dotyczace ustawowej definicji mobbingu  310
13.4. Propozycje nowelizacji przepisów umożliwiających zadośćuczynienie
pieniężne dla ofiar mobbingu    312
13.5. Wysokość zadośćuczynienia dla ofiar mobbingu  314
13.6. Odszkodowanie dla ofiar mobbingu    315
13.7. Problematyka procesowa   315
13.8. Podsumowanie   316
Zakończenie   319
Wzory pism    331
Orzecznictwo    339
Literatura    345