Podręcznik przedstawia teorię i metodykę współczesnej edukacji zdrowotnej. Omawia głowne definicje, podejścia i koncepcje zdrowia oraz sposoby promocji prozdrowotnego stylu życia. Przybliża też historię, ewolucję i podstawy teoretyczne dyscypliny.

Ponadto książka zawiera przykłady ćwiczeń i scenariuszy zajęć, narzędzia do ewaluacji wyników oraz literaturę przedmiotu, w tym dostępne programy edukacyjne. Podręcznik ujmuje edukację zdrowotną w szerokim kontekście współczesnej promocji zdrowia.

Dostarcza praktycznych wskazówek metodycznych ze szczególnym uwzględnieniem zdrowia psychicznego, zapobiegania zachowaniom ryzykownym i edukacji seksualnej.

Rozdziały:

Część I. Edukacja zdrowotna – podstawy teoretyczne i metodyczne

ROZDZIAŁ 1. Zdrowie                          17
1.1. Definiowanie zdrowia i choroby                  18
1.1.1. Definiowanie zdrowia profesjonalne i potoczne          18
1.1.2. Zdrowie jako kategoria pozytywna               24
1.1.3. Definiowanie choroby                    25
1.2. Modele zdrowia                        26
1.2.1. Biomedyczny model zdrowia                 26
1.2.2. Holistyczne podejście do zdrowia               27
1.2.3. Model salutogenezy A. Antonovsky’ego             32
1.3. Mierniki zdrowia                        36
1.4. Zdrowie jako wartość i zasób dla jednostki i społeczen´stwa        37
1.5. Jakość życia związana ze zdrowiem                 41

ROZDZIAŁ 2. Czynniki warunkujące zdrowie i dbałość o zdrowie         44
2.1. Czynniki warunkujące zdrowie i zmiany w ich postrzeganiu        44
2.2. Czynniki ryzyka i czynniki chroniące                47
2.3. Styl życia i zachowania zdrowotne                 50
2.3.1. Prozdrowotny styl życia                   51
2.3.2. Zachowania zdrowotne                   52
2.3.3. Charakterystyka zachowan´ zdrowotnych dorosłych Polaków     55
2.4. Wsparcie społeczne                       63
2.4.1. Definicje i rodzaje wsparcia społecznego            63
2.4.2. Kapitał społeczny                     65
2.5. Czynniki społeczno-ekonomiczne                  67
2.6. Opieka zdrowotna                       68
2.7. Dbałość ludzi o własne zdrowie                  70
2.7.1. Sposoby dbania o zdrowie w społeczen´stwie polskim        71
2.7.2. Przyczyny bierności wobec zdrowia              71
2.7.3. Niektóre uwarunkowania dbałości o zdrowie           72
2.7.4. Healthism – nadmierna koncentracja na zdrowiu          74

ROZDZIAŁ 3. Z dziejów edukacji zdrowotnej w Polsce             76
3.1. Periodyzacja dziejów edukacji zdrowotnej w Polsce           76
3.2. Twórcy, ich dzieła i myśli                     78
3.3. Znaczące organizacje, instytucje i projekty              89
3.4. Czasopisma naukowe i fachowe                  95

ROZDZIAŁ 4. Koncepcje i podstawy teoretyczne edukacji zdrowotnej       98
4.1. Terminologia i definicje                     98
4.1.1. Nazwy i ich ewolucja                    98
4.1.2. Definicje                         102
4.1.3. Podstawowe pojęcia                    103
4.2. Cele i oczekiwane efekty                     107
4.3. Koncepcje i modele                      108
4.4. Teorie wykorzystywane w edukacji zdrowotnej            111
4.5. Etyczne aspekty edukacji zdrowotnej                121

ROZDZIAŁ 5. Edukacja zdrowotna a terapia i profilaktyka chorób oraz promocja zdrowia
5.1. Rola edukacji zdrowotnej w terapii chorób              127
5.2. Edukacja zdrowotna a profilaktyka                 127
5.3. Promocja zdrowia                       129
5.3.1. Geneza promocji zdrowia                  130
5.3.2. Definicje                         131
5.3.3. Strategia działania                     132
5.3.4. Podejścia i metody działan´                  133
5.3.5. Modele promocji zdrowia                  135
5.3.6. Edukacja zdrowotna jako kluczowy komponent promocji zdrowia   137
5.4. Profilaktyka a promocja zdrowia                  138

ROZDZIAŁ 6. Metodyka edukacji zdrowotnej                 140
6.1. Planowanie i ewaluacja w edukacji zdrowotnej             141
6.1.1. Etapy planowania programu edukacji zdrowotnej         141
6.1.2. Zasady układania scenariusza zajęć               148
6.1.3. Ewaluacja w edukacji zdrowotnej               150
6.2. Tworzenie warunków do uczenia się                 154
6.2.1. Komunikowanie jako podstawa uczenia się – nauczania       154
6.2.2. Rola i kompetencje osób prowadzących edukację zdrowotną     161
6.2.3. Warunki, organizacja i klimat sprzyjające dobremu komunikowaniu i uczeniu się
6.3. Metody wspomagania uczenia się                 173
6.3.1. Rodzaje metod i technik uczenia się – nauczania         173
6.3.2. Zasady doboru metod i technik uczenia się – nauczania       180
6.3.3. Akcje i konkursy w edukacji zdrowotnej             187
6.3.4. Charakterystyka wybranych metod i technik           188
6.4. ś rodki dydaktyczne w edukacji zdrowotnej              199
6.4.1. środki dydaktyczne stosowane w edukacji zdrowotnej w ostatnich dekadach
                         199
6.4.2. Korzyści i ograniczenia w korzystaniu z Internetu         201
ROZDZIAŁ 7. Współpraca z mass mediami w edukacji zdrowotnej        205
7.1. Mass media jako z´ródła informacji o zdrowiu             205
7.2. Zasady skutecznego wykorzystywania mass mediów w edukacji zdrowotnej  207
7.3. Współpraca z mass mediami                    208
7.4. Marketing społeczny i kampanie społeczne w promocji zdrowia i edukacji zdrowotnej
                           211
ROZDZIAŁ 8. Edukacja zdrowotna w różnych siedliskach            215
8.1. Edukacja zdrowotna w rodzinie                  215
8.1.1. Edukacja zdrowotna dzieci i młodzieży             216
8.1.2. Potrzeby w zakresie promocji zdrowia i edukacji zdrowotnej starszych członków rodziny
8.2. Edukacja zdrowotna w przedszkolu                 223
8.3. Edukacja zdrowotna w szkole                   227
8.3.1. Dzieje edukacji zdrowotnej w szkole w Polsce w ostatnim półwieczu  228
8.3.2. Aktualna sytuacja w szkolnej edukacji zdrowotnej w Polsce     234
8.3.3. Nowe rozwiązania w szkolnej edukacji zdrowotnej w niektórych krajach Europy
8.3.4. Szkoła promująca zdrowie                  246
8.4. Edukacja zdrowotna w zakładach opieki zdrowotnej          254
8.4.1. Edukacja zdrowotna w praktyce lekarza podstawowej opieki zdrowotnej– lekarza rodzinnego
8.4.2. Zadania pielęgniarki rodzinnej w edukacji zdrowotnej        256
8.4.3. Zadania pielęgniarki i higienistki szkolnej w edukacji zdrowotnej   259
8.4.4. Edukacja osób przewlekle chorych i niepełnosprawnych       261
8.4.5. Szpital promujący zdrowie                  264

Część II. Wybrane zagadnienia edukacji zdrowotnej dzieci i młodzieży w wieku szkolnym

ROZDZIAŁ 1. Dbałość o ciało (Barbara Woynarowska)              273
1.1. Postrzeganie i dbałość o ciało we współczesnym świecie         274
1.2. Uczenie się dbania o ciało w dziecin´stwie i młodości          275
1.3. Wybrane zagadnienia i propozycje zajęć               276
1.3.1. Dbałość o zęby                      276
1.3.2. Samokontrola masy ciała                  280
1.3.3. Pielęgnacja i samobadanie piersi               285
1.3.4. Samobadanie jąder                    287
1.3.5. Ochrona przed nadmiernym nasłonecznieniem          289

ROZDZIAŁ 2. Zdrowe żywienie i aktywność fizyczna (Barbara Woynarowska)     294
2.1. Pojęcie zdrowego żywienia                    295
2.2. Prozdrowotna edukacja żywieniowa                 295
2.3. Edukacja żywieniowa w szkole                  297
2.4. Wybrane zagadnienia i propozycje zajęć               300
2.4.1. Urozmaicenie posiłków                   301
2.4.2. Umiarkowanie w jedzeniu                  306
2.4.3. Uregulowane żywienie                   310
2.4.4. Umiejętność przygotowania posiłków              312
2.4.5. Uprawianie sportu i inne formy aktywności fizycznej        313
2.4.6. Unikanie lub ograniczanie spożycia niektórych produktów      318
2.4.7. + Uśmiech                        321

ROZDZIAŁ 3. Bezpieczen´stwo – zapobieganie urazom (Barbara Woynarowska)    325
3.1. Wypadki i urazy – definicje i epidemiologia             326
3.2. Profilaktyka urazów a promocja bezpieczen´stwa            328
3.3. Edukacja do bezpieczen´stwa                   330
3.4. Edukacja do bezpieczen´stwa w szkole                330
3.5. Wybrane zagadnienia i propozycje zajęć               333
3.5.1. Samoocena własnych zachowan´ związanych z bezpieczen´stwem    334
3.5.2. Przyczyny urazów i sposoby ich eliminowania           336
3.5.3. Ocena i podejmowanie ryzyka                338
3.5.4. Identyfikacja zagrożen´ w najbliższym otoczeniu          341

ROZDZIAŁ 4. Seksualność – wybrane zagadnienia (Alicja Długołęcka)       343
4.1. Podstawowe pojęcia                      344
4.1.1. Zdrowie seksualne i prokreacyjne               344
4.1.2. Prawa prokreacyjne i seksualne                346
4.1.3. Wychowanie i edukacja seksualna               347
4.2. Edukacja seksualna                       352
4.2.1. Edukacja seksualna dzieci w wieku przedszkolnym         352
4.2.2. Edukacja seksualna dzieci w okresie wczesnoszkolnym       355
4.2.3. Biomedyczne podstawy edukacji seksualnej młodzieży        359
4.2.4. Psychoseksualne podstawy edukacji seksualnej młodzieży      364
4.2.5. Antykoncepcja i zapobieganie zakażeniom przenoszonym drogą płciową 367
4.2.6. Problemy osobiste i relacje interpersonalne           372
4.3. Zasady konstruowania i realizacji programów edukacji seksualnej młodzieży 380
4.3.1. Zasady konstruowania programów edukacji seksualnej       381
4.3.2. Ważne rady praktyczne                   385
8 Spis treści

ROZDZIAŁ 5. Zdrowie psychospołeczne – wybrane zagadnienia         389
A. Zdrowie i dobrostan psychiczny (Lesław Kulmatycki)            391
5.1. Kondycja psychiczna dzieci i młodzieży               391
5.2. Złożoność i wieloznaczność zdrowia psychicznego           393
5.3. Kryteria zdrowia psychicznego                   394
5.4. Dobrostan psychiczny                      396
5.5. Propozycje zajęć                        399
B. Emocje i stres (Lesław Kulmatycki)                   403
5.6. Emocje                           403
5.7. Radzenie sobie z negatywnymi emocjami              406
5.8. Stres                            409
5.9. Strategie przeciwstresowe i mechanizmy obronne           412
5.10. Propozycje zajęć                        418
C. Optymizm (Lesław Kulmatycki)                    423
5.11. Optymiści i pesymiści                      423
5.12. Optymistyczna postawa życiowa                  424
5.13. Styl wyjaśniania                        425
5.14. Wyuczona bezradność i granice optymizmu             427
5.15. Kształtowanie pozytywnego stosunku do świata            428
5.16. Propozycje zajęć                        429
D. Poczucie tożsamości i własnej wartości (Maria Sokołowska)          434
5.17. Terminologia                        434
5.18. Kształtowanie się obrazu „ja” i poczucia własnej wartości        435
5.19. Spostrzeganie siebie w relacjach z innymi              436
5.20. Wpływ wychowania na kształtowanie poczucia własnej wartości ucznia   437
5.21. Ocena szkolna jako czynnik oddziałujący na poczucie własnej wartości ucznia 439
5.22. Propozycje zajęć                        440
E. Umiejętności życiowe (Maria Sokołowska)                444
5.23. Umiejętności życiowe i ich kształtowanie w edukacji zdrowotnej i innych działaniach szkoły
5.23.1. Definicja i rodzaje umiejętności życiowych           444
5.23.2. Planowanie edukacji służacej kształtowaniu umiejętności życiowych  447
5.23.3. Możliwości kształtowania umiejętności życiowych w polskiej szkole  453
5.24. Rozwijanie u uczniów wybranych umiejętności życiowych        456
5.24.1. Myślenie krytyczne i podejmowanie decyzji           456
5.24.2. Myślenie twórcze i rozwiązywanie problemów          460
5.24.3. Komunikacja interpersonalna                467
F. Chorzy psychicznie w społeczen´stwie (Krzysztof Ostaszewski)         471
5.25. Zaburzenia i choroby psychiczne                 471
5.26. Stosunek społeczen´stwa do zaburzen´ i chorób psychicznych       475
5.27. Społeczny wizerunek osób chorych psychicznie            476
5.28. Działania na rzecz integracji osób z zaburzeniami psychicznymi i przeciwdziałanie stygmatyzacji
5.29. Propozycje zajęć                        480

ROZDZIAŁ 6. Zapobieganie używaniu substancji psychoaktywnych
6.1. Zmiany w podejściu do problemów związanych z nadużywaniem substancji psychoaktywnych
6.2. Integralne podejście do profilaktyki używania substancji psychoaktywnych i innych zachowan´ problemowych młodzieży
6.3. Nowe i „stare” poziomy profilaktyki                489
6.4. Główne obszary profilaktyki używania substancji psychoaktywnych    492
6.4.1. Profilaktyka ukierunkowana na jednostkę            493
6.4.2. Profilaktyka ukierunkowana na środowisko społeczne        494
6.5. Profilaktyka oparta na naukowych podstawach             496
6.6. Strategie oparte na naukowych podstawach              499
6.6.1. Strategie wiodące                     500
6.6.2. Strategie uzupełniające                   504
6.7. Istotne elementy programów profilaktycznych             507
6.8. Wskazówki dotyczące ewaluacji                  509
6.9. Propozycje zajęć                        512

ROZDZIAŁ 7. Przeciwdziałanie agresji i przemocy wśród uczniów
7.1. Agresja i przemoc wśród dzieci i młodzieży – definicje, formy, częstość występowania
7.2. Podejścia wyjaśniające agresję i przemoc u dzieci i młodzieży       523
7.3. środowiskowe uwarunkowania agresji                530
7.4. Przyczyny i skutki zachowan´ agresywnych               534
7.4.1. Potrzeby zaspokajane przez zachowania agresywne         534
7.4.2. Charakterystyka sprawców i ofiar przemocy           535
7.4.3. Skutki zachowan´ agresywnych                 537
7.5. Zapobieganie zachowaniom agresywnym uczniów            539
7.6. Umiejętności i strategie potrzebne do radzenia sobie w szkolnych sytuacjach agresji i przemocy

ANEKS. Propozycje ćwiczeń i zabaw (Lesław Kulmatycki)            549
A.1. ć wiczenia rozgrzewająco-integrujące                549
A.2. ć wiczenia energetyzujące                    552
A.3. ć wiczenia relaksacyjne                     553
A.4. ć wiczenia koncentracji                     557
Bibliografia                             560
Indeks nazwisk                           585
Indeks rzeczowy                           595