Od wojen domowych doby schyłku republiki po krwawe zjednoczenie cesarstwa dokonane przez Konstantyna, doborowa formacja gwardyjska stanowiła trzon każdej armii rzymskiej. Zarówno wtedy, gdy pełnili funkcję gwardii przybocznej, jak i wtedy, gdy używano ich jako oddziałów szturmowych w boju, kunszt wojenny pretorianów, speculatores, singulares i protectores decydował o biegu historii Rzymu.

 

Badacze nierzadko przedstawiają pretorianów jako rozpieszczonych, nielojalnych i stroniących od walki, lecz Rzymianie znali ich jako dzielnych wojowników, którzy starali się zasłużyć na swój honorowy tytuł pia vindex wiernych i mściwych. Ściśle powiązani z kohortami pretoriańskimi doby republiki, i stopniowo włączeni do cesarskiej gwardii pretoriańskiej, byli żołnierze formacji speculatores. Ich kohortę utworzył Marek Antoniusz w latach trzydziestych I w. przed Chr., a jej zadaniem było rozpoznanie i zbieranie informacji o przeciwniku. Wkrótce jednak speculatores zaczęli pełnić rolę przybocznych gwardzistów, i pełnili ją do końca I w. po Chr.

 

Niniejsza książka poświęcona jest zmiennemu charakterowi tych jednostek, ich strukturze organizacyjnej, zwycięstwom i klęskom, od początków w okresie późnej republiki, do zakończonego przegraną starcia z wojskami Konstantyna Wielkiego.