Obszerna i wnikliwa synteza historii administracji w Polsce od połowy XVIII wieku do współczesności. Książka opiera się na kryterium chronologicznym. Obok doktryny i prawa administracyjnego autor opisuje szczegółowo struktury i zasady działania administracji na ziemiach polskich. W częściach wykładu, które dotyczą instytucji pochodzenia obcego, autor szczegółowo omawia genezę i warunki powstania przyjętych w Polsce rozwiązań.

Aktualizacji uległy także wskazówki bibliograficzne obejmujące istotne i nowe publikacje.

Książka prezentuje:
• szczegółową charakterystykę instytucji administracyjnych;
• wyczerpujący opis podziałów terytorialno-administracyjnych; przejrzysty układ materiału;
• liczne ilustracje i mapy.

Pozycja przeznaczona dla studentów prawa i administracji oraz studentów historii, nauk politycznych, dziennikarstwa i europeistyki.

Rozdziały:

Rozdział 1. Geneza i charakterystyka ustroju administracyjnego państw nowożytnej Europy 
1.1. Pojęcie administracji i biurokracji                  17
1.2. Państwo publiczne i jego reformy w czasie absolutyzmu oświeconego     22
1.3. Zasady europejskiego konstytucjonalizmu od XIX w. Państwo prawne     28
1.4. Zasady organizacji i działania administracji państwa konstytucyjnego      36
1.5. Ukształtowanie się prawa administracyjnego              45
1.6. Sądownictwo administracyjne i inne formy zewnętrznej kontroli administracji  47
1.7. Nauka administracji i prawa administracyjnego             53

Rozdział 2. Ustrój administracyjny Polski w czasie kształtowania się monarchii konstytucyjnej (1764–1795). Rozbiory Rzeczypospolitej
2.1. Polska „oświeconą republiką”                   59
2.2. Reformy administracji centralnej i lokalnej w latach 1764–1775       68
2.3. Przemiany w ustroju administracyjnym na Sejmie Wielkim (1788–1792)     74
2.4. System administracyjny według uchwał sejmu grodzieńskiego 1793 r. i w czasiem powstania kościuszkowskiego                   83
2.5. Rozbiory – terytorium i ludność. Podział Polski z punktu widzenia prawa międzynarodowego 86
2.6. Polska myśl administracyjna epoki oświecenia             91

Rozdział 3. Ustrój administracyjny centralnych ziem Polski (1795–1915). Księstwo Warszawskie i Królestwo Polskie
3.1. Ustrój władz i urzędów pod panowaniem pruskim i austriackim do lat 1807/1809 97
3.1.1. Zabór pruski do 1807 r                  97
3.1.2. Zabór austriacki do 1809 r                 100
3.2. Księstwo Warszawskie                      103
3.2.1. Administracja centralna Księstwa Warszawskiego          107
3.2.2. Podział administracyjny i organy terytorialne            113
3.2.3. Sądownictwo administracyjne i początki kontroli administracji      117
3.2.4. Kształtowanie się aparatu urzędniczego             120
3.3. Królestwo Polskie                       123
3.3.1. Centralne władze administracyjne                133
3.3.1.1. Król                       133
3.3.1.2. Namiestnik. Generał-gubernator             135
3.3.1.3. Rada Administracyjna i Rada Stanu (Ogólne Zgromadzenie)    139
3.3.2. Naczelne organy administracji resortowej             143
3.3.3. Podział kraju i administracja terytorialna. Samorząd         146
3.3.4. Sądownictwo administracyjne i inne formy kontroli administracji     156
3.3.5. Aparat urzędniczy i jego pragmatyka              162
3.3.6. Władze administracyjne w powstaniach narodowych         166
3.3.6.1. W okresie powstania listopadowego (1830–1831)      166
3.3.6.2. W czasie powstania styczniowego (1863–1864)        168

Rozdział 4. Ustrój administracyjny ziem polskich zaboru pruskiego (1807–1914). Wielkie Księstwo Poznańskie
4.1. Przemiany ustrojowe w Prusach                  171
4.2. Charakterystyka odrębności Wielkiego Księstwa Poznańskiego       175
4.3. Podział ziem i organy administracji terytorialnej. Samorząd         179
4.3.1. Podział terytorialny i ludność                 179
4.3.2. Organy administracji na szczeblu prowincji i rejencji         182
4.3.3. Administracja w powiecie                  183
4.3.4. Gminy miejskie                     185
4.3.5. Gminy wiejskie                      187
4.4. Sądownictwo administracyjne                   189
4.5. Prawa i wolności obywatelskie. Państwo prawne a germanizacja       193
4.5.1. Prawa obywatelskie                    194
4.5.1.1. Równość wobec prawa                194
4.5.1.2. Wolność osobista                  195
4.5.1.3. Wolność osiedlania się i nietykalność mieszkania       195
4.5.1.4. Tajemnica korespondencji               197
4.5.1.5. Wolność opinii i swoboda prasy            197
4.5.1.6. Wolność wyznania i sumienia              197
4.5.1.7. Wolność nauczania                 198
4.5.1.8. Wolność stowarzyszeń i zgromadzeń           199
4.5.1.9. Prawa języka polskiego                199

Rozdział 5. Ustrój administracyjny ziem polskich zaboru austriackiego (1809–1914)
5.1. Przemiany ustrojowe w monarchii austriackiej – położenie Galicji
5.1.1. Do wybuchu Wiosny Ludów                 202
5.1.2. Od wprowadzenia autonomii                 204
5.2. Podział terytorialny i administracja rządowa              211
5.3. Organy autonomiczne i samorząd                  213
5.3.1. Sejm i Wydział Krajowy                   213
5.3.2. Samorząd terytorialny: gminny i powiatowy            216
5.3.3. Administracja szkolnictwa i samorząd zawodowy          220
5.4. Aparat urzędniczy i jego pragmatyka                 222
5.5. Prawa i wolności obywatelskie                   224
5.5.1. Zasada równości wobec prawa                 226
5.5.2. Równouprawnienie narodów i języków              226
5.5.3. Wolność osobista                     228
5.5.4. Wolność przesiedlania się                  228
5.5.5. Tajemnica korespondencji                  228
5.5.6. Wolność opinii                      228
5.6. Sądy prawa publicznego – austriackie państwo prawne          230
5.6.1. Trybunał Państwa                     230
5.6.2. Trybunał Administracyjny                   231

Rozdział 6. Ustrój administracyjny ziem wschodnich Rzeczypospolitej (1772–1917)
6.1. Pozycja prawna Polaków                     235
6.2. Podział ziem i organy administracji terytorialnej. Samorząd         243
6.2.1. Podział terytorialny i organy zarządu              243
6.2.2. Organy samorządowe                    248
6.2.2.1. Polski samorząd szlachecki               248
6.2.2.2. Reformy samorządowe Aleksandra II na terenie guberni zachodnich 249

Rozdział 7. Ustrój administracyjny wolnych miast: Gdańska (1807–1814) i Krakowa (1815–1846)
7.1. Wolne Miasto Gdańsk                      253
7.1.1. Urząd gubernatora francuskiego                255
7.1.2. Organy zarządu centralnego                 255
7.1.2.1. Senat i jego organy                 256
7.1.2.2. Drugi i Trzeci Wydział                257
7.1.3. Podział administracyjny i organy terytorialne            257
7.2. Wolne Miasto Kraków                      258
7.2.1. Urząd rezydentów                    262
7.2.2. Senat jako organ centralnego zarządu             264
7.2.3. Podział administracyjny i organy terytorialne            267

Rozdział 8. Polskie nauki prawnoadministracyjne w dobie zaborów
8.1. Główne ośrodki myśli administracyjnej                270
8.2. Kształcenie kadr urzędniczych – studia administracyjne          280

Rozdział 9. Ustrój administracyjny ziem polskich w czasie I wojny światowej (1914–1918)
9.1. Polskie działania polityczne i wojskowe                283
9.2. Okupacja ziem polskich przez Niemców i Austriaków – nowy podział terytorialny 288
9.3. Organy niemieckiego zarządu okupacyjnego              291
9.4. Organy austro-węgierskiego zarządu okupacyjnego            293
9.5. Kształtowanie się polskiego systemu władz i organów administracji     295
9.5.1. W dziedzinie zarządu centralnego i resortowego          295
9.5.2. W dziedzinie samorządu terytorialnego              298
9.5.2.1. Samorząd miejski                  298
9.5.2.2. Samorząd wiejski                  300
9.5.2.3. Samorząd powiatowy                 301

Rozdział 10. Ustrój administracji publicznej w II Rzeczypospolitej (1918–1939)
10.1. Przemiany w ustroju politycznym państwa              303
10.2. Podział terytorialny                      311
10.3. Administracja centralna                     321
10.3.1. Prezydent i Rada Ministrów                 322
10.3.2. Ministerstwa i urzędy centralne                327
10.4. Terytorialna administracja rządowa                 331
10.4.1. Organy administracji ogólnej                 332
10.4.2. Organy administracji specjalnych               336
10.5. Samorząd terytorialny                     341
10.5.1. Podstawy prawne i organizacja do 1933 r            341
10.5.2. Struktury samorządowe po unifikacji w 1933 r          347
10.6. Samorząd gospodarczy i zawodowy                 350
10.6.1. Samorząd gospodarczy                   350
10.6.2. Samorząd zawodowy                   352
10.7. Terytorialne odrębności administracyjne               352
10.7.1. Autonomia województwa śląskiego               353
10.7.2. Wersalskie Wolne Miasto Gdańsk               355
10.7.3. Obszar Litwy środkowej (1920–1922)              357
10.7.4. Terytorium Spisza i Orawy (1920–1925)             361
10.8. Sądownictwo administracyjne. Kontrola administracji           362
10.8.1. Sądownictwo administracyjne                 362
10.8.2. Kontrola administracji                   366
10.8.2.1. Zewnętrzna kontrola administracji            366
10.8.2.2. Wewnętrzna kontrola administracji            368
10.9. Postępowanie administracyjne                   369
10.10. Aparat urzędniczy i jego pragmatyka                370
10.11. Dorobek nauk administracyjnoprawnych               372

Rozdział 11. Ustrój administracyjny ziem polskich w czasie II wojny światowej (1939–1945)
11.1. Władze II Rzeczypospolitej na uchodz´stwie. Polskie Państwo Podziemne    376
11.1.1. Zmiany zasad funkcjonowania administracji w czasie wojny obronnej   376
11.1.2. Ciągłość polskich organów państwowych             377
11.1.3. Organy państwa na uchodz´stwie                378
11.1.4. Struktury Polskiego Państwa Podziemnego            380
11.2. Okupacyjne podziały terytorialno-administracyjne            383
11.2.1. Porozumienia niemiecko-radzieckie               383
11.2.2. Obszary wcielone do Rzeszy Niemieckiej             384
11.2.3. Utworzenie i obszar Generalnego Gubernatorstwa         385
11.2.4. Obszary wcielone do Związku Radzieckiego            386
11.3. Ustrój administracyjny ziem polskich pod okupacją niemiecką       388
11.3.1. Administracja niemiecka na obszarach wcielonych do Rzeszy      388
11.3.2. Administracja w Generalnym Gubernatorstwie          390
11.4. Ustrój administracyjny ziem polskich pod okupacją radziecką do 1941 r   393

Rozdział 12. Ustrój administracji państwowej w Polsce Ludowej (1944–1989)
12.1. Ustrój polityczny i jego ewolucja
12.1.1. Budowa podstaw ustrojowych: okres Krajowej Rady Narodowej (1944–1947) 395
12.1.2. Ustrój według Małej Konstytucji z 19 lutego 1947 r        397
12.1.3. Ustrój konstytucyjny w latach 1952–1980            399
12.1.4. Reformy ustrojowe lat 1980–1989              402
12.2. Podział terytorialny                      405
12.2.1. Nowy kształt terytorialny państwa              405
12.2.2. Podziały terytorialne przeprowadzone w latach 1944–1954      407
12.2.3. Reformy podziału terytorialnego w latach 1972–1975        411
12.3. Administracja centralna                     413
12.3.1. Pojęcie administracji państwowej i zasady działania        413
12.3.2. Organy administracji centralnej w latach 1944–1952         415
12.3.2.1. Lata 1944–1947                  415
12.3.2.2. W okresie obowiązywania Małej Konstytucji z 1947 r    416
12.3.2.3. Pod rządami konstytucji z 1952 r           418
12.4. Administracja terenowa                     422
12.4.1. System dualistyczny w latach 1944–1950             422
12.4.2. Reforma z 1950 r. i ewolucja rad narodowych           426
12.4.3. Przemiany w latach 1972–1975                430
12.4.4. Terenowe organy administracji niepodporządkowane radom narodowym  432
12.5. Kontrola administracji. Sądownictwo administracyjne           434
12.5.1. Zasady kontroli                     434
12.5.2. System kontroli                     435
12.5.2.1. Kontrola sejmowa i Rady Państwa           436
12.5.2.2. Kontrola społeczna                 436
12.5.2.3. Kontrola resortowa i międzyresortowa          437
12.5.2.4. Kontrola Najwyższej Izby Kontroli (tzw. państwowa)      438
12.5.2.5. Arbitraż gospodarczy                439
12.5.2.6. Kontrola prokuratorska                440
12.5.2.7. Kontrola sądowa                  441
12.5.3. Przywrócenie sądownictwa administracyjnego w 1980 r       442
12.5.4. Trybunał Konstytucyjny                   444
12.5.5. Rzecznik Praw Obywatelskich                 445
12.6. Postępowanie administracyjne                   445
12.7. Pracownicy administracji                    448
12.8. Zarys dorobku nauk administracyjnoprawnych             452

Wskazówki bibliograficzne (wybór prac ogólnych, podręczników i skryptów) 456
Indeks nazwisk                      459
Spis map                        465
Spis ilustracji                       467