W 1542 roku w krakowskiej drukarni Hieronima Wietora ukazał się utwór Księgi ktore zową Język. Tekst ten jest przekładem dydaktycznego traktatu Lingua napisanego przez Erazma z Rotterdamu i opublikowanego w Bazylei w 1525 roku. W dziele tym podjęto problem sprawiedliwego i uczciwego posługiwania się mową.

Książka Marii Piaseckiej stanowi monografię tego anonimowego przekładu – jednego z ważniejszych zabytków wczesnej prozy polskojęzycznej i polskiej kultury literackiej, a zarazem jednego z nielicznych XVI-wiecznych tłumaczeń dzieł Erazma z Rotterdamu na polski. Aby zrozumieć Księgi które zową Język, autorka uwzględniła szeroki kontekst epoki i zestawiła je z licznymi źródłami z I połowy XVI wieku. To umożliwiło jej nie tylko lepsze poznanie badanego dzieła, lecz także wyciągnięcie wniosków ogólniejszych, dotyczących całej dawnej staropolskiej prozy, jej cech retorycznych, obiegu i funkcji. Autorka traktuje zatem Księgi... jako ciekawy przypadek, ilustrujący zjawiska występujące także w wielu innych dawnych utworach.

Drobiazgowa, przeprowadzona w duchu uważnego czytania (close reading) analiza staropolskiego tekstu stanowi punkt wyjścia do rozważań na temat różnorodnych zagadnień, takich jak: przekład, pogranicze popularności i uczoności w epoce wczesnonowożytnej, dawna kultura oralna i atrybucja autorska. Kolejne rozdziały książki są poświęcone czterem zagadnieniom: zasobom wykorzystywanym przez tłumaczy, strategiom uprzystępniania tekstu w przekładzie, tzw. residuum oralnemu oraz atrybucji autorskiej.

Dogłębna lektura Ksiąg... w zestawieniu z innymi źródłami pozwoliła autorce na lepsze zrozumienie pogranicza kultury wysokiej i popularnej w XVI wieku. Procesy przekładu i adaptacji utworów autorka ujmuje także w perspektywie kulturowej, a zaproponowane przez nią spojrzenie wskazuje na głębokie rozumienie meandrów kultury wczesnonowożytnej.

Jedną z najważniejszych zalet książki jest jej nowatorstwo metodologiczne i wykorzystanie wachlarza metod badawczych służących naświetleniu problemów z różnych perspektyw, takich jak: komparatystyka, elementy analizy retorycznej, wycieczki językoznawcze, teoria oralności, atrybucja autorska oparta na statystycznych pomiarach podobieństwa, stylometria. Książka zawiera odważne uogólnienia, mogące być istotne nie tylko dla osób zainteresowanych omawianymi w książce autorami czy dziełami, lecz także dla badaczy kultury renesansu.

 

Odbiorcami książki są przede wszystkim badacze kultury dawnej w jej różnorodnych aspektach. Ponieważ publikacja sytuuje się na pograniczu wielu dyscyplin, może ona okazać się przydatna dla różnych specjalistów, takich jak: historycy literatury, neolatyniści, translatolodzy, językoznawcy, badacze z kręgu humanistyki cyfrowej (stylometria), badacze erazmianizmu, a więc także historycy filozofii studiujący myśl humanistyczną, komparatyści, filolodzy, filolodzy biblijni, antropolodzy historyczni (oralność), historycy książki, badacze dawnej kultury popularnej. Książka mogłaby służyć jako inspiracja dla prowadzących zajęcia z tych dziedzin (Literatura staropolska, Literatura porównawcza, Literatura powszechna: Antyk/Biblia w kulturze).