Stosunki majątkowe między małżonkami odgrywają istotną rolę. Uprawnienia każdego z małżonków do majątku, który zgromadzili w czasie trwania małżeństwa, kształtują się różnie w zależności od tego, jaki panuje między nimi ustrój majątkowy. Prawo polskie dopuszcza występowanie zarówno wspólności majątkowej, jak i ustroju rozdzielności majątkowej. Panujący w danym małżeństwie ustrój majątkowy może przy tym wynikać z ustawy albo z umowy majątkowej małżeńskiej. Określone zdarzenia, takie jak ubezwłasnowolnienie małżonka, ogłoszenie jego upadłości czy też orzeczenie separacji, również mają wpływ na istniejący między małżonkami ustrój majątkowy.

W prawie polskim ustawowym ustrojem majątkowym małżeńskim jest wspólność ustawowa. Co do zasady powstaje ona w chwili zawarcia związku małżeńskiego. Możliwe jest też umowne ustanowienie ustroju wspólności rozszerzonej lub ograniczonej, a także ustroju rozdzielności majątkowej – pełnej lub z wyrównaniem dorobków.

Niniejsze opracowanie poświęcone jest omówieniu problemów powstających w odniesieniu do poszczególnych ustrojów majątkowych małżeńskich. Zaprezentowane w nim zostały obowiązujące przepisy, a także, w niezbędnym zakresie, poglądy doktryny i orzecznictwo.

Autorka – Elżbieta Skowrońska-Bocian jest profesorem prawa Uniwersytetu Warszawskiego, a także przez wiele lat była sędzią Sądu Najwyższego w Izbie Cywilnej.

Rozdziały:

Część pierwsza
Ustroje majątkowe , których źródłem jest ustawa

Rozdział I. Ogólna charakterystyka stosunków majątkowych małżeńskich    13
1. Stan prawny w okresie od wejścia w życie Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego do wejścia w życie nowelizacji dokonanej ustawą z 17 czerwca 2004 r. 13
2. Stan prawny po wejściu w życie ustawy z 17 czerwca 2004 r. zmieniającej Kodeks rodzinny i opiekuńczy                             18

Rozdział II. Ustawowa wspólność majątkowa małżeńska               21
1. Ogólna charakterystyka wspólności majątkowej małżeńskiej           21
2. Powstanie i ustanie wspólności ustawowej                      23
2.1. Powstanie wspólności                               23
2.2. Ustanie wspólności                                 26
3. Skład majątku objętego wspólnością ustawową małżeńską            29
3.1. Uwagi ogólne                                    29
3.2. Pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej 32
3.3. Dochody z majątku wspólnego oraz dochody uzyskiwane z majątków osobistych małżonków                               33
3.4. Środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków                      35
3.5. Pozostałe składniki majątku wspólnego                     36
3.6. Przedmioty majątkowe niewchodzące do majątku wspólnego        40
4. Majątek osobisty każdego z małżonków 42
5. Uprawnienia małżonków do majątku wspólnego                  52
5.1. Uprawnienie do współposiadania i korzystania                52
5.2. Zarząd majątkiem wspólnym                           55
6. Czynności, do dokonania których potrzebna jest zgoda małżonka        65
6.1. Uwagi ogólne                                    65
6.2. Rodzaje czynności, do dokonania których niezbędna jest zgoda małżonka                                      65
6.3. Forma zgody                                    68
6.4. Chwila wyrażenia zgody przez małżonka                    69
6.5. Skutki niewyrażenia zgody przez współmałżonka              70
6.6. Ochrona osób trzecich                               72
7. Przesunięcia majątkowe pomiędzy majątkami małżonków            75
7.1. Uwagi ogólne                                    75
7.2. Przesunięcia majątkowe z majątku wspólnego do majątku osobistego   76
7.3. Przesunięcia majątkowe z majątku osobistego do majątku wspólnego   84

Rozdział III. Przymusowa rozdzielność majątkowa                   86
1. Uwagi wprowadzające                                   86
2. Ubezwłasnowolnienie jednego z małżonków                    87
3. Ogłoszenie upadłości jednego z małżonków                     91
4. Ustanowienie rozdzielności majątkowej orzeczeniem sądu            93
4.1. Uwagi ogólne                                    93
4.2. Żądanie ustanowienia rozdzielności majątkowej                95
4.3. Ważne powody jako przesłanka ustanowienia rozdzielności majątkowej                                     98
4.4. Powstanie rozdzielności majątkowej 103
4.5. Problemy proceduralne                              105
5. Orzeczenie separacji                                   106

Część druga
Umowne ustroje maj ątkow e

Rozdział IV. Ogólna charakterystyka umów majątkowych małżeńskich      109
1. Uwagi wprowadzające                                  109
2. Podmioty i przedmiot umowy majątkowej małżeńskiej              113
2.1. Podmioty                                       113
2.2. Przedmiot                                      116
3. Treść umowy majątkowej małżeńskiej                        117
3.1. Uwagi ogólne                                    117
3.2. Niedopuszczalne postanowienia umowy                    118
3.3. Dopuszczalne postanowienia umowy                      119
4. Zagadnienia szczególne związane z umową majątkową małżeńską       121
4.1. Uwagi ogólne                                    121
4.2. Forma umowy                                    121
4.3. Skuteczność umowy wobec osób trzecich                    122
5. Zmiana i rozwiązanie umowy majątkowej małżeńskiej                124

Rozdział V. Umowna wspólność majątkowa 128
1. Uwagi wprowadzające                                  128
2. Wspólność rozszerzona                                 129
3. Wspólność ograniczona                                 134

Rozdział VI. Umowna rozdzielność majątkowa 137
1. Uwagi wprowadzające                                 137
2. Rozdzielność majątkowa                                137
3. Rozdzielność majątkowa z wyrównaniem dorobków                141
3.1. Uwagi ogólne                                    141
3.2. Chwila i skutki ustania ustroju rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków 145
3.3. Realizacja roszczenia o wyrównanie dorobków 147

Rozdział VII. Problemy międzyczasowe                          155

Bibliografia 159
1. Literatura                                         159
2. Glosy                                           160