Jedna z najbardziej znaczących publikacji Lwa Wygotskiego. Autor przedstawia w niej główne założenia swojej teorii. Omawia rolę i znaczenie środków (narzędzi) i znaków (zwłaszcza mowy) w rozwoju wyższych czynności psychicznych. Nie ogranicza się tylko do analizy teoretycznej, ale prezentuje także swoje badania eksperymentalne, które w przekonujący sposób pokazują, jak kształtują się procesy psychiczne dziecka, jaką rolę spełniają znaki oraz jak tworzą się układy funkcjonalne, które umożliwiają człowiekowi reagowanie na złożone oddziaływanie otoczenia.

Rozdziały:

I. Problem inteligencji praktycznej w psychologii zwierząt i w psychologii dziecka  
1. Uwagi ogólne                                                    15
2. Badania nad inteligencją praktyczną dziecka                         16

II. Funkcja mowy w posługiwaniu się narzędziami                      24
1. Probleminteligencji praktycznej i werbalnej                         24
2. Mowa i działanie praktyczne w zachowaniu dziecka                   27
3. Rozwój wyższych formpraktycznego działania u dziecka                31
4. Droga rozwoju psychicznego dziecka w świetle faktów                35
5. Funkcja mowy uspołecznionej i egocentrycznej                      38
6. Zmiana funkcji mowy w działalności praktycznej                      40

III. Funkcja znaków w rozwoju procesów psychicznych                   44
1. Rozwój wyższych formspostrzegania                               45
2. Rozpad pierwotnej jedności funkcji sensomotorycznych                49
3. Przebudowa uwagi i pamięci                                     55
4. Struktura dowolna wyższych funkcji psychicznych                      56

IV. Operacje znakowe i organizacja procesów psychicznych                61
1. Problemznaków w kształtowaniu wyższych funkcji psychicznych          61
2. Społeczne pochodzenie wyższych funkcji psychicznych                61
3. Podstawowe prawidłowości rozwoju wyższych funkcji psychicznych       63
4. Analiza operacji znakowych u dziecka                               67
5. Struktura operacji znakowych                                     67
6. Analiza rozwojowa operacji znakowych                            72
7. Dalszy rozwój operacji znakowych                                  78

V. Metody badania wyższych funkcji psychicznych                      84

VI. Wnioski                                                          90
1. Problemsystem ów funkcjonalnych                                  90
2. Procesy instrumentalne w zachowaniu zwierząt i człowieka             92
3. Słowo i działanie                                                 95