Mija niespełna 20 lat od ukazania się poprzedniego wydania podręcznika. Autor zwlekał z nowym wydaniem, mniemając, że kolejne pokolenie uczonych winno dostarczyć nową wersję wiedzy w zakresie nauk pomocniczych historii. Tak się nie stało, bo i kształt metodologiczny, i zadania tej warstwy nauki historycznej nie uległy zasadniczym przewartościowaniom. Nadal skutecznie służą budowie krytycznego warsztatu historyka, nadal dostarczają kryteriów prawdziwości informacji zawartych w źródle, nadal ułatwiają zrozumienie kontekstu historycznego lub, jak kto woli, kultury codziennego życia w przeszłości. Innymi słowy, meandry przemian metodologicznych historiografii, ożywiających ją w ostatnich dziesięcioleciach wykazały, że nie ma dobrych badań historycznych bez dobrej znajomości nauk pomocniczych historii. Oto przyczyny, które tworzyły przesłanki decyzji o nowym wydaniu podręcznika.

Dzieło reprezentuje wysoki poziom pod względem merytorycznym jak i metodologicznym. Jego wartość polega m.in. na tym, że w jednym tomie zebrano wszystko, co najniezbędniejsze dla nauk pomocniczych historii. Zawartość wypracowana w poprzednich wydaniach nie została pomniejszona lub odrzucona. Wprowadzono nieodzowne korekty, nowe osiągnięcia tam, gdzie to wydawało się wskazane, zaktualizowano informację bibliograficzną. Nie pomniejszono stanu posiadania, skoro zainteresowanie podręcznikiem przez dwa dziesięciolecia nie malało, przeciwnie, stawał się książką niezbędną.

Dziś być może rola jego będzie rosła, jak można się spodziewać, obserwując nowe programy szkolne i nowe podręczniki. Doceniły one rolę źródła historycznego w nauczaniu i tym samym nauczyciel będzie musiał coraz rzetelniej korzystać z warsztatu historycznego.

Książka przeznaczona jest dla historyków, studentów historii, bibliotekoznawstwa, archiwistyki, historii sztuki oraz nauczycieli akademickich.

Rozdziały:

1. Wiadomości wstępne 7
1.1. Charakter nauk pomocniczych historii 7
1.2. Źródłoznawstwo 13
1.3. Podstawowe wiadomości z dziejów nauk pomocniczych historii 18
1.4. Bibliografia 22
2. Rodzaje i gatunki źródeł historycznych 28
2.1. Klasyfikacja źródeł historycznych 28
2.2. Struktura źródła historycznego 29
2.3. Gatunki pisanych źródeł historiograficznych 33
2.4. Gatunki pisanych źródeł dokumentacyjnych 55
2.5. Rozwój badań nad źródłami historycznymi 62
2.6. Bibliografia 63

CZŁOWIEK – CZAS – MIEJSCE
3. Genealogia 70
3.1. Pojęcie i zakres genealogii 70
3.2. Rozwój badań genealogicznych 71
3.3. Podstawowe pojęcie genealogii 72
3.4. Ustalanie faktów genealogicznych 75
3.5. Tablice genealogiczne 79
3.6. Antroponomastyka historyczna 81
3.7. Prosopografia 88
3.8. Genealogia a niektóre inne nauki 90
3.9. Bibliografia 93
4. Chronologia 107
4.1. Pojęcie i zakres chronologii 107
4.2. Rozwój badań chronologicznych 109
4.3. Podstawowe wiadomości z chronologii astronomicznej 109
4.4. Pierwotne i astronomiczne sposoby mierzenia czasu 113
4.5. Kalendarz 121
4.6. Uwagi o kalendarzu kościelnym 125
4.7. Ery 128
4.8. Początek roku 130
4.9. Podział roku 132
4.10. Kalendariografia 142
4.11. Sposoby zapisywania dat 145
4.12. Bibliografia 146
5. Metrologia 154
5.1. Pojęcie i zakres metrologii historycznej 154
5.2. Rozwój badań metrologicznych 155
5.3. Pierwotne systemy metrologiczne u Słowian 156
5.4. Polskie konwencjonalne systemy metrologiczne 160
5.5. Systemy metrologiczne na ziemiach polskich w okresie rozbiorów 172
5.6. Narzędzia metrologiczne i sposoby ich używania 181
5.7. Funkcje społeczne konwencjonalnych systemów metrologicznych 184
5.8. Inercja i tendencje unifikacyjne systemów miar 186
5.9. System metryczny mierzenia 189
6. Geografia historyczna 200
6.1. Pojęcie i zakres geografii historycznej 200
6.2. Rozwój badań geograficzno-historycznych 202
6.3. Rekonstrukcja krajobrazu naturalnego 204
6.4. Rekonstrukcja krajobrazu kulturalnego 207
6.5. Rekonstrukcja krajobrazu historyczno-politycznego 217
6.6. Historia horyzontu geograficznego 220
6.7. Podstawowe wiadomości o mapie 223
6.8. Konstrukcja mapy historycznej 228
6.9. Historia kartografii 231
6.10. Bibliografia 236

JĘZYK PISMO
7. Język i kultura literacka 252
7.1. Metody językoznawcze i rozwój języków 252
7.2. Język źródeł historycznych 259
7.3. Metody historycznoliterackie i rozwój kultury literackiej w Europie 274
7.4. Konsekwencje stylistyczne źródeł historycznych 289
7.5. Bibliografia 296
8. Paleografia 304
8.1. Pojęcie i zakres paleografii 304
8.2. Rozwój badań paleograficznych 305
8.3. Materiały i narzędzia pisarskie 307
8.4. Historia pisma łacińskiego 313
8.5. Brachygrafia 352
8.6. Epigrafika 361
8.7. Pisma niełacińskie, używane na ziemiach polskich 364
8.8. Stenografia i kryptografia 368
8.9. Bibliografia 372
9. Bibliologia historyczna 389
9.1. Pojęcie i zakres bibliologii historycznej 389
9.2. Dzieje badań bibliologicznych 391
9.3. Kodykologia 392
9.4. Książka drukowana 400
9.5. Niektóre zagadnienia książki związane z jej rozpowszechnianiem 414
9.6. Biblioteka w rozwoju historycznym 419
9.7. Bibliografia 422
10. Dyplomatyka 440
10.1. Pojęcie i zakres dyplomatyki 440
10.2. Rozwój badań dyplomatycznych 441
10.3. Podstawowe pojęcia dyplomatyki 443
10.4. Historia dokumentu średniowiecznego 450
10.5. Polska kancelaria monarsza 458
10.6. Kancelaria i dokument a księga wpisów 461
10.7. Problematyka nowożytnego dokumentu i kancelarii 468
10.8. Dyplomatyka papieska 473
10.9. Dyplomatyka merowińska, karolińska i cesarska 475
10.10. Uwagi o zasadach danego przewodu sądowego 478
10.11. Bibliografia 484
11. Nauka o archiwach 504
11.1. Pojęcie i zakres nauki o archiwach 504
11.2. Historia nauki o archiwach 506
11.3. Podstawowe pojęcia nauki o archiwach 507
11.4. Rozwój form kancelaryjnych i archiwalnych 511
11.5. Informacja o dziejach archiwów 518
11.6. Metoda poszukiwań archiwalnych 524
11.7. Bibliografia 525

PRZEDMIOTY I WIZERUNKI
12. Nauka o znakach władzy i prawa 535
12.1. Pojęcie i zakres nauki o znakach władzy i prawa 535
12.2. Rozwój badań nauki o znakach władzy i prawa 537
12.3. Miejsca stanowienia i realizowania norm prawnych 538
12.4. Narzędzia i sprzęty służące do realizowania norm prawnych 539
12.5. Strój jako forma rytuału prawnego 540
12.6. Atrybuty, symbole i znaki rytuału prawniczego 541
12.7. Formy rytuału prawniczego 543
12.8. Bibliografia 545
13. Numizmatyka 550
13.1. Pojęcie i zakres numizmatyki 550
13.2. Rozwój badań numizmatycznych 551
13.3. Zagadnienia ogólne numizmatyki 552
13.4. Znaleziska monet i zagadnienia obiegu monety 559
13.5. Pieniądz na ziemiach polskich przed powstaniem własnego systemu monetarnego 562
13.6. Polska moneta średniowieczna 565
13.7. Polska moneta nowożytna 577
13.8. Moneta państw zaborczych 592
13.9. Polska moneta porozbiorowa i po odzyskaniu niepodległości 595
13.10. Bibliografia 596
14. Sfragistyka 609
14.1. Pojęcie i zakres sfragistyki 609
14.2. Rozwój badań sfragistycznych 610
14.3. Historia pieczęci 611
14.4. Budowa pieczęci 613
14.5. Rodzaje pieczęci 619
14.6. Funkcjonowanie pieczęci 629
14.7. Bibliografia 632
15. Heraldyka 638
15.1. Pojęcie i zakres heraldyki 638
15.2. Rozwój badań heraldycznych 639
15.3. Geneza i rozwój herbu oraz jego znaczenie społeczno-prawne 640
15.4. Rodzaje herbów w Polsce 648
15.5. Elementy herbu 653
15.6. Zawołania i nazwy herbów 668
15.7. Symbolika heraldyczna 671
15.8. Heraldyka a niektóre inne nauki 673
15.9. Bibliografia 679

ZAMKNIĘCIE
16. Edytorstwo historyczne 691
16.1. Pojęcie i zakres edytorstwa historycznego 691
16.2. Rozwój badań nad edytorstwem 692
16.3. Metody edytorstwa historycznego 693
16.4. Podstawa wydawnicza i jej typy 695
16.5. Instrukcje wydawnicze 698
16.6. Typy wydawnictw źródłowych 699
16.7. Bibliografia 701