Niniejsza książka rozpoczyna cykl publikacji poświęconych schyłkowi istnienia Związku Radzieckiego i budowaniu na jego gruzach nowego układu geopolitycznego. Stanowi ona zbiór opracowań skupionych wokół zagadnień genezy i przebiegu upadku ZSRR. W centrum uwagi badaczy znalazła się Litwa – jako ta republika, która w ostatnim okresie istnienia Związku Radzieckiego szczególnie mocno akcentowała swoją wolę odzyskania suwerenności.

 

Wydarzenia na Litwie zostały skonfrontowane z tym, co działo się w innych republikach. Ilustruje to ogólną tendencję działań na rzecz odzyskania niepodległości podejmowanych przez różne narody zamieszkujące Związek Radziecki. Jednakże odrodzenie narodowe towarzyszące pierestrojce w ZSRR objęło nie tylko główne narodowości jego republik, ale także mniejszości narodowe, które zaczęły domagać się poszanowania swoich praw, co stało się źródłem konfliktów między narodowościami dominującymi w danej republice a żyjącymi tam mniejszościami. Ten problem jest kolejnym zagadnieniem rozpatrywanym przez autorów niniejszego tomu. Ze zrozumiałych względów szczególną uwagę przywiązano tu do polskiej mniejszości, zamieszkującej w zwarty sposób obszar podzielony dzisiaj między Litwę, Białoruś i Łotwę.

 

W książce poruszono także problematykę funkcjonowania Armii Czerwonej w republikach bałtyckich oraz kwestię świadomości społeczeństwa polskiego co do przebiegu wydarzeń w byłym ZSRR.