Podręcznik przeznaczony jest dla studentów uczelni o profilu biologiczno-rolniczym, szczególnie dla takich kierunków, jak: biologia, zootechnika, ochrona środowiska. Może być również wykorzystywany przez hodowców, służby doradcze i szeroko ujmowane kadry administracji państwowej i samorządowej zaangażowane w realizację programów ochrony zasobów genetycznych świata zwierzęcego zgodnie z postanowieniami Konwencji o Bioróżnorodności z Rio de Janeiro z 1992 roku, które to działania są szeroko wspierane (w tym również finansowo) w krajach członkowskich przez Unię Europejską.

Jest to pierwsza tego typu publikacja, opracowana przez pracowników naukowych zaangażowanych osobiście w realizację w Polsce programów ochrony zasobów genetycznych wszystkich gatunków zwierząt gospodarskich i dziko żyjących. Koordynatorem tych działań z ramienia Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi jest w Polsce Instytut Zootechniki w Balicach, którego dyrektor – prof. dr hab. dr h.c. Jędrzej Krupiński jest jednym ze współautorów tego podręcznika. Pozostali Autorzy są głównie pracownikami Uniwersytetu Przyrodniczego w Lublinie i realizują od lat zajęcia dydaktyczne z tego zakresu na kierunku studiów: biologia, zootechnika i ochrona środowiska. Uczestniczą również jako członkowie odpowiednich Grup Roboczych działających w Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi w praktycznej realizacji Programów Ochrony Zasobów Genetycznych odpowiednich gatunków zwierząt gospodarskich.

Rozdziały:

1. Stan zasobów genetycznych zwierząt . 11
1.1. Dynamika pojawiania się i wymierania gatunków 12
1.2. Geneza i rozmieszczenie zasobów genetycznych w świecie . 13
1.3. Rozproszenie udomowionych gatunków zwierząt . 20
1.4. Aktualny stan różnorodności zasobów genetycznych zwierząt  22
1.4.1. Różnorodność ras  22
1.4.2. Stan zagrożenia ras . 24
1.5. Pogłowie zwierząt i produkcja żywności na świecie i w Polsce  27
1.6. Zasoby genetyczne zwierząt a odporność na choroby  33
1.7. Zagrożenia dla zasobów genetycznych zwierząt gospodarskich  35
1.8. Nowy system klasyfikacji ras i populacji według miejsca występowania . 39
1.9. Nowy system klasyfikacji ras i populacji zwierząt według stanu zagrożenia. 40

2. Użytkowanie zasobów genetycznych zwierząt  44
2.1. Programy hodowlane i metody doskonalenia genetycznego  44
2.2. Programy ochrony zasobów genetycznych zwierząt  46
2.3. Wykorzystanie biotechnologii rozrodu . 48
2.4. Regulacje prawne . 49
2.5. Metody charakterystyki zasobów genetycznych zwierząt . 51
2.6. Metody ekonomicznej waloryzacji zasobów genetycznych zwierząt . 53
2.7. Metody ochrony zasobów genetycznych  55
2.8. Uznanie globalnej odpowiedzialności  55

3. Światowy plan działań na rzecz zasobów genetycznych  60
3.1. Przesłanki do działań na rzecz zasobów genetycznych  60
3.2. Światowy Raport o Stanie Zasobów Genetycznych Zwierząt . 61
3.3. Światowy Plan Działań na rzecz Zasobów Genetycznych Zwierząt  64
3.3.1. Główne cele Światowego Planu . 65
3.3.2. Strategiczne Priorytety Działań z podziałem na Obszary Priorytetowe . 66
3.3.2.1. Obszar Priorytetowy 1 . 67
3.3.2.2. Obszar Priorytetowy 2 . 67
3.3.2.3. Obszar Priorytetowy 3 . 67
3.3.2.4. Obszar Priorytetowy 4 . 68
3.3.3. Realizacja i finansowanie Planu Działań na rzecz Zasobów Genetycznych Zwierząt 69
3.4. Deklaracja z Interlaken w sprawie Zasobów Genetycznych Zwierząt 69
3.5. Deklaracja z Wilderswil w sprawie różnorodności zwierząt  71

4. Ochrona zasobów genetycznych zwierząt gospodarskich w Polsce . 73
4.1. Początki ochrony zasobów genetycznych zwierząt  73
4.2. Aspekty prawne ochrony zasobów genetycznych zwierząt oraz rola Krajowego Ośrodka Koordynacyjnego
4.3. Raport krajowy o stanie zasobów genetycznych zwierząt . 77
4.4. Krajowe priorytety i narzędzia w realizacji programów ochrony zasobów genetycznych zwierząt

5. Podstawy prowadzenia pracy hodowlanej w małych populacjach  83
5.1. Pokrewieństwo i inbred  85
5.2. Wielkość próby . 87
5.3. Efektywna wielkość populacji  88
5.4. Wartość genetyczna  90
5.5. Postęp genetyczny . 92
5.6. Następstwa pracy hodowlanej  94
5.6.1. Zjawisko Bulmera . 94
5.6.2. Depresja inbredowa  96
5.7. Dryf genetyczny . 97
5.8. Dobór zwierząt do kojarzeń  97

6. Realizacja programów ochrony zasobów genetycznych poszczególnych gatunków zwierząt w Polsce
6.1. Bydło  101
6.1.1. Czynniki warunkujące hodowlę i użytkowanie lokalnych ras bydła  101
6.1.2. Charakterystyka niektórych europejskich lokalnych ras bydła  108
6.1.3. Polskie rasy objęte programem ochrony zasobów genetycznych . 116
6.1.4. Cele i metody realizacji programów ochrony zasobów genetycznych . 123
6.2. Świnie . 126
6.2.1. Polskie rasy świń objęte programem ochrony zasobów genetycznych  126
6.2.2. Cele i metody realizacji programów ochrony zasobów genetycznych świń . 130
6.3. Owce i kozy . 134
6.3.1. Polskie rasy owiec i kóz objęte programem ochrony zasobów genetycznych. 135
6.3.2. Cele i metody realizacji programów ochrony zasobów genetycznych owiec i kóz. 149
6.4. Konie  151
6.4.1. Zarys historii hodowli ras i typów koni objętych programami ochrony zasobów genetycznych
6.4.2. Metody kontroli i oceny wartości użytkowej koni objętych programami ochrony zasobów genetycznych
6.4.3. Metody selekcji i doboru do rozpłodu  162
6.4.4. Ocena realizacji programów hodowlanych ochrony zasobów genetycznych. 163
6.5. Drób . 165
6.5.1. Gatunki drobiu objęte programem ochrony zasobów genetycznych  165
6.5.1.1. Kury . 165
6.5.1.2. Gęsi  167
6.5.1.3. Kaczki  170
6.5.2. Cele i metody realizacji programu ochrony zasobów genetycznych  171
6.5.3. Efekty prowadzenia hodowli zachowawczej drobiu  178
6.6. Zwierzęta futerkowe . 181
6.6.1. Mięsożerne: lisy pospolite, tchórze hodowlane  182
6.6.2. Roślinożerne: nutrie, króliki, szynszyle  187
6.6.3. Cele i metody realizacji programów ochrony zasobów genetycznych . 191
6.7. Pszczoły  195
6.7.1. Znaczenie pszczół dla przyrody i człowieka  195
6.7.2. Rozprzestrzenienie i bioróżnorodność pszczoły miodnej na świecie 197
6.7.3. Historia pszczoły środkowoeuropejskiej  197
6.7.4. Charakterystyka pszczoły środkowoeuropejskiej . 199
6.7.5. Określanie czystości rasowej pszczoły środkowoeuropejskiej . 200
6.7.6. Realizacja programów ochrony zasobów genetycznych  202
6.7.6.1. Specyfika hodowli pszczół  202
6.7.6.2. Cele i zadania SICAMM . 204
6.7.6.3. Ochrona zasobów genetycznych . 205
6.8. Ryby . 211
6.8.1. Produkcja karpia i pstrąga tęczowego w Polsce . 211
6.8.2. Ochrona zasobów genetycznych karpia  212
6.8.3. Ochrona zasobów genetycznych pstrąga  216
6.8.4. Cele i metody realizacji programów ochrony zasobów genetycznych ryb 217
6.8.4.1. Metody oceny wartości hodowlanej i zasady selekcji . 218
6.8.4.2. Metody doboru zwierząt do kojarzeń  220
6.8.4.3. Zadania Banku Nasienia  221
6.8.4.4. Wsparcie finansowe programów ochrony . 221

7. Ochrona zasobów genetycznych zwierząt dziko żyjących . 224
7.1. Wybrane zagadnienia z ekologii populacji . 226
7.2. Przyczyny degradacji liczebności populacji . 229
7.3. Ochrona fauny i waloryzacja zagrożeń  230
7.4. Restytucje zwierząt . 234

8. Rodzime rasy zwierząt podstawą żywności regionalnej i tradycyjnej . 238
8.1. Znaczenie produktów regionalnych i tradycyjnych w diecie człowieka  238
8.2. Tradycyjne produkty mleczne: pochodzenie surowca i technologia wytwarzania. 242
8.3. Tradycyjne produkty mięsne: pochodzenie surowca i technologia wytwarzania. 251
8.4. Wykorzystanie rodzimych ras kur w ekologicznej produkcji jaj . 258
8.5. Akty prawne i oznaczenia dotyczące żywności tradycyjnej i regionalnej . 259

9. Rola rodzimych ras zwierząt trawożernych w kształtowaniu krajobrazu i zachowaniu regionów o dużym znaczeniu przyrodniczym
9.1. Znaczenie wypasu  264
9.2. Wybór gatunków i ras zwierząt do wypasu  269
9.2.1. Bydło . 272
9.2.2. Owce . 273
9.2.3. Konie . 274
9.2.4. Kozy  275

10. Rodzime rasy zwierząt jako element tradycji i kultury regionu