Szeroko zakrojona panorama dziejów zakonu w Prusach od sprowadzenia Krzyżaków do 1525 roku.

W książce omówiono kolejne etapy wzrostu terytorialnego państwa zakonnego, kształtowanie się struktury organizacyjnej i sposób sprawowania władzy. Ważne miejsce zajmuje proces urbanizacji i osadnictwa wiejskiego na podbijanych ziemiach, a także nowoczesne ujęcie dziejów kościelnych przedstawiające opis struktur organizacyjnych kościoła oraz życie wspólnoty wiernych. Opisane konflikty militarne z Polską i Litwą, a także stosunki z Inflantami, Szwecją i Danią pozwalają lepiej zrozumieć, w jaki sposób państwo krzyżackie stało się potęgą polityczną i militarną w ówczesnej Europie.

Autorzy uwzględnili nie tylko najnowsze wyniki badań, ale także zaprezentowali własne, oryginalne przemyślenia.

Rozdziały:

Rozdział I Prusy w starożytności i we wczesnym średniowieczu
1.1. Środowisko geograficzne                                                    25
1.2. Ziemie pruskie w starożytności i w okresie wędrówek ludów                      27
1.3. Prusy we wczesnym średniowieczu                                           33
1.3.1. Granice Prus plemiennych                                              33
1.3.2. Struktura terytorialna Prus plemiennych                                  38
1.3.3. Ustrój społeczny                                                    42
1.3.4. Organizacja polityczna i obronna                                        43
1.3.5. Rozwój gospodarczy Prus we wczesnym średniowieczu                      45
1.3.6. Religia, obyczaj, prawo                                                 48

Rozdział II Władztwo terytorialne (1226–1409) – czas budowy i rozwoju
2.1. Początki i budowa władztwa zakonu krzyżackiego (1226–1309) (Marian Dygo)       53
2.1.1. Stanowisko prawne Krzyżaków w Prusach                               53
2.1.2. Pierwszy okres podboju Prus (1230–1249)                               64
2.1.3. Początki administracji zakonnej                                        72
2.1.4. Społeczne podstawy władzy zakonu niemieckiego                         75
2.2. Ekspansja terytorialna i władztwo terytorialne (1249–1309) (Marian Dygo)          79
2.2.1. Rozwój terytorialny                                                    79
2.2.2. Rozbudowa administracji                                              93
2.2.3. Społeczne podstawy władztwa zakonu krzyżackiego                        99
2.3. Władztwo terytorialne wielkich mistrzów (1309–1409)                            105
2.3.1. Rozwój terytorialny państwa zakonnego w Prusach (Janusz Tandecki)       105
2.3.2. Polityka zewnętrzna (Janusz Tandecki)                                  110
2.3.2.1. Stosunki Zakonu z Polską                                       110
2.3.2.2. Stosunki zakonu krzyżackiego z Litwą                            115
2.3.2.3. Polityka hanzeatycka i bałtycka                                 120
2.3.3. Centralne organy władzy (Sławomir Jóźwiak)                            123
2.3.3.1. Malbork stolicą państwa krzyżackiego w Prusach                  123
2.3.3.2. Urząd wielkiego mistrza jako władcy terytorialnego                124
2.3.3.3. Dygnitarze                                                    128
2.3.3.4. Kapituły                                                      129
2.3.3.5. Finansowanie władz centralnych                                  131
2.3.4. Podziały administracyjne (Sławomir Jóźwiak)                            132
2.3.4.1. Rozbudowa i przekształcenia jednostek administracji terytorialnej    132
2.3.4.2. Urzędnicy i ich kompetencje                                     134
2.3.4.3. Finansowanie administracji terytorialnej                         136
2.3.5. Władza a społeczeństwo (Sławomir Jóźwiak)                              138
2.3.5.1. Udział społeczeństwa w rządach                                  138
2.4. Geneza oraz ukształtowanie się organizacji kościelnej (1206–1409)
2.4.1. Misja cysterska i próby ustanowienia organizacji diecezjalnej                143
2.4.2. Powstanie biskupstw i kapituł katedralnych                               145
2.4.3. Organizacja wewnętrzna diecezji w Prusach oraz na Pomorzu Gdańskim    150
2.4.3.1. Ukształtowanie się kościelnych władztw terytorialnych             150
2.4.3.2. Rozwój sieci archiprezbiteralnej (dekanalnej) i parafialnej          156
2.4.3.3. Oficjalaty                                                       163
2.4.3.4. Organizacja kapituł katedralnych oraz kapituły kolegiackiej w Dobrym Mieście                                             
2.4.3.5. Zakony i klasztory                                              174
2.5. Rozwój osadnictwa                                                          177
2.5.1. Urbanizacja kraju (Roman Czaja)                                       177
2.5.1.1. Organizacja lokacji                                             177
2.5.1.2. Kształtowanie się sieci miejskiej                                  178
2.5.1.2.1. Ziemia chełmińska                                     178
2.5.1.2.2. Prusy właściwe                                        182
2.5.1.2.3. Pomorze Gdańskie                                     190
2.5.1.3. Przestrzeń miejska                                              193
2.5.1.4. Prawo, ustrój, autonomia komunalna                            196
2.5.2. Kolonizacja ziemi chełmińskiej, Prus i Pomorza Gdańskiego do 1410 r.
2.5.2.1. Początki i rozwój kolonizacji wiejskiej w Prusach Zachodnich i Dolnych                                                   
2.5.2.2. Kolonizacja Prus Dolnych i Sambii                               202
2.5.2.3. Organizacja procesu osadniczego i pochodzenie kolonistów          203
2.5.2.4. Udział Prusów w kolonizacji wiejskiej Prus Zachodnich i Dolnych    204
2.5.2.5. Początki kolonizacji Wielkiej Puszczy                            205
2.5.2.6. Drugi etap kolonizacji Wielkiej Puszczy                            208
2.5.2.7. Organizacja osadnictwa w Wielkiej Puszczy i pochodzenie osadników 210
2.5.2.8. Kolonizacja na prawie niemieckim na Pomorzu Gdańskim          212
2.5.3. Dobra rycerskie (Sławomir Jóźwiak)                                     217
2.5.3.1. Nadania na prawie rycerskim                                     217
2.5.3.2. Wielkość terytorialna i rozmieszczenie nadań                     221
2.5.3.3. Polityka władz zakonnych wobec rycerstwa                         227

Rozdział III Prusy Krzyżackie (1409–1525)
3.1. Polityka zewnętrzna zakonu krzyżackiego (Marian Biskup)                      233
3.1.1. Konflikty z Polską i Litwą (1409–1525)                                  233
3.1.1.1. Wielka wojna 1409–1411                                        233
3.1.1.2. Konflikty lat 1412–1414                                        237
3.1.1.3. Spór zakonu krzyżackiego z Polską i Litwą na soborze i przed sądem polubownym króla Zygmunta Luksemburskiego                 
3.1.1.4. Wojna 1422 r. i traktat mełneński                              241
3.1.1.5. Wojny zakonu krzyżackiego z Polską i z wielkim księciem litewskim Zygmuntem Kiejstutowiczem (1431–1435)                        
3.1.1.6. Traktat brzeski 1435 r. i jego realizacja                           250
3.1.1.7. Polska wobec konfliktu władz zakonu krzyżackiego ze Związkiem Pruskim (1450–1454)                                          
3.1.1.8. Poddanie się stanów pruskich Polsce (1454)                      258
3.1.1.9. Główne etapy wojny trzynastoletniej i rola Polski                262
3.1.1.10. Realizacja traktatu toruńskiego (1466–1497)                      275
3.1.1.11. Stosunki zakonu krzyżackiego z Polską w okresie książęcych wielkich mistrzów (1498–1519)                                       
3.1.1.12. „Wojna pruska” (1519–1521)                                  283
3.1.1.13. Na drodze do traktatu krakowskiego 1525 r                     286
3.1.1.14. Traktat krakowski 1525 r                                       288
3.1.2. Zakon krzyżacki a Rzesza Niemiecka                                    291
3.1.3. Zakon krzyżacki a Dania i Szwecja                                     306
3.1.4. Zakon krzyżacki a Hanza                                              317
3.1.5. Zakon krzyżacki w Prusach wobec Inflant                               324
3.2. Kryzys władzy terytorialnej (Sławomir Jóźwiak)                                 332
3.2.1. Laicyzacja zakonu krzyżackiego i kryzys życia wewnętrznego                332
3.2.2. Zmiany w funkcjonowaniu organów władzy centralnej                      336
3.2.3. Przemiany w strukturze administracji terytorialnej                         340
3.2.4. Walka stanów z Zakonem o współudział w rządach do 1454 r               342
3.2.4.1. Osłabienie władzy zakonnej i jej rywalizacja z rycerstwem i mieszczaństwem na gruncie ekonomicznym                     
3.2.4.2. Rywalizacja rycerstwa i mieszczaństwa z Zakonem na gruncie politycznym                                                   
3.2.5. Walka szlachty o współudział w rządach po 1466 r                        354
3.3. Ideologia panowania zakonu niemieckiego w Prusach (Marian Dygo)             357
3.4. Rozwój osadnictwa                                                       370
3.4.1. Rozwój osadnictwa miejskiego (Roman Czaja)                            370
3.4.1.1. Ostatnie próby lokacji miast                                     370
3.4.1.2. Przemiany ustrojowe                                          372
3.4.2. Odbudowa osadnictwa, kolonizacja i przemiany wsi w państwie krzyżackim w latach 1411–1525 (Wiesław Długokęcki)                              
3.4.2.1. Odbudowa osadnictwa i kolonizacja (1411–1454)                   375
3.4.2.2. Odbudowa osadnictwa i kolonizacja Wielkiej Puszczy (1466–1525)    377
3.4.2.3. Kolonizacja kurońska i litewska                                  381
3.5. Kościół w państwie krzyżackim w Prusach (1409–1525) (Andrzej Radzimiński)       384
3.5.1. Zmiany w strukturach diecezjalnych (granice, parafie, oficjalaty, klasztory)    384
3.5.2. Ustawodawstwo synodalne metropolitalne i diecezjalne                   390
3.5.3. Wizytacje i sądy synodalne                                              397
3.5.4. Stosunek Zakonu do Kościoła i duchowieństwa                            399

Rozdział IV Społeczeństwo
4.1. Zakon krzyżacki                         405
4.1.1. Organizacja wewnętrzna zakonu krzyżackiego i jego członkowie             405
4.1.2. Reformy wewnętrzne korporacji                                       411
4.1.3. Świadomość grupowa                                                417
4.2. Duchowieństwo (Andrzej Radzimiński)                                        420
4.2.1. Liczebność kleru                                                    420
4.2.2. Pochodzenie społeczne                                                 423
4.2.3. Pochodzenie terytorialne                                              426
4.2.4. Wykształcenie                                                       431
4.3. Mieszczaństwo                                                             437
4.3.1. Liczebność i pochodzenie terytorialne (Janusz Tandecki)                  437
4.3.1.1. Liczba ludności miejskiej                                        437
4.3.1.2. Pochodzenie terytorialne                                        440
4.3.2. Struktura społeczna (Roman Czaja)                                     444
4.3.3. Struktura etniczna                                                    447
4.3.4. Konflikty wewnętrzne                                                448
4.3.5. Tożsamość społeczna mieszczaństwa pruskiego                            449
4.4. Rycerstwo-szlachta (Sławomir Jóźwiak)                                        451
4.4.1. Rycerstwo-szlachta do wybuchu wojny trzynastoletniej                      451
4.4.1.1. Kształtowanie się nowych elit rycerstwa i ich najważniejsi reprezentanci                                               
4.4.1.2. Struktura własnościowa i dochodowość dóbr rycerskich             455
4.4.2. Szlachta w państwie zakonnym w Prusach (1466–1525)                     457
4.4.2.1. Struktura etniczna i własność ziemska                            457
4.5. Społeczeństwo wiejskie (Wiesław Długokęcki)                                 460
4.5.1. Wieś na prawie chełmińskim                                          460
4.5.1.1. Sołtysi                                                       460
4.5.1.2. Chłopi                                                       462
4.5.1.3. Wieś zagrodnicza                                             465
4.5.1.4. Gmina wiejska                                                 465
4.5.2. Wieś na prawie polskim                                              466
4.5.3. Wieś pruska                                                          468
4.5.4. Przemiany wsi w państwie krzyżackim (1411–1454)                         475
4.5.5. Przemiany wsi w państwie krzyżackim (1466–1525)                         478
4.5.6. Inne grupy ludności wiejskiej                                           481
4.5.6.1. Młynarze wiejscy                                              481
4.5.6.2. Karczmarze wiejscy                                           483
4.5.7. Region specyficzny – dolina dolnej Wisły – Żuławy                         484
4.5.8. Pozarolnicza ludność wiejska (rybacy, bartnicy, myśliwi, budnicy)             486