W podręczniku w sposób zwięzły i przystępny omówiono podstawowe zasady i mechanizmy działania układu immunologicznego, ze szczególnym uwzględnieniem mechanizmów regulacyjnych.

Właśnie dysfunkcja tych mechanizmów może prowadzić do wielu zjawisk patologicznych. Autorzy uwzględnili w podręczniku najbardziej aktualne zagadnienia w tej nieustannie rozwijającej się dziedzinie.

Zrozumienie zagadnień z zakresu immunologii ułatwiają liczne schematy, ryciny i tabele.

Publikacja jest adresowana do studentów medycyny, farmacji, lekarzy oraz biologów.

Rozdziały:
Wykaz używanych skrótów i symboli

1. Wprowadzenie
1.1. Podstawowe zasady działania układu immunologicznego
1.1.1. Formy odpowiedzi immunologicznej
1.1.2. Rozpoznanie antygenu i indukcja odpowiedzi immunologicznej
1.1.3. Reakcje efektorowe
1.1.4. Regulacja odpowiedzi immunologicznej
1.1.5. Pamięć immunologiczna
1.1.6. Interakcje międzyukładowe
1.2. Powstanie immunologii jako nauki i jej rozwój

2. Antygeny
2.1. Determinanty antygenowe (epitopy)
2.2. Immunogenność
2.3. Rodzaje antygenów
2.3.1. Antygeny reagujące krzyżowo oraz antygeny heterofilne
2.3.2. Antygeny T-zależne i T-niezależne

3. Morfologia narządów i komórek układu limfatycznego
3.1. Centralne (pierwotne) narządy limfatyczne
3.1.1. Grasica
3.2. Obwodowe narządy limfatyczne i cyrkulacja (krążenie) limfocytów
3.2.1. Węzły chłonne
3.2.2. Śledziona
3.2.3. Cyrkulacja (krążenie) limfocytów
3.3. Limfocyty
3.3.1. Antygeny różnicowania (markery CD)
3.4. Komórki plazmatyczne (plazmocyty)
3.5. Makrofagi (Mf)
3.6. Komórki dendrytyczne (DC)
3.7. Granulocyty
3.7.1. Granulocyty obojętnochłonne (neutrofile)
3.7.2. Granulocyty kwasochłonne (eozynofile)
3.7.3. Granulocyty zasadochłonne (bazofile) i komórki tuczne (mastocyty)
3.8. Limfocyty odpowiedzi nieswoistej

4. Immunoglobuliny ? przeciwciała4
4.1. Budowa immunoglobulin
4.2. Rola fragmentu Fab
4.2.1. Mechanizm i swoistość wiązania determinanty z antydeterminantą
4.2.2. Powinowactwo przeciwciała i jego awidność (zachłanność)
4.2.3. Reakcja antygen-przeciwciało
4.2.4. Kompleksy immunologiczne
4.3. Rola fragmentu Fc
4.3.1. Receptory Fc i przeciwciała cytofilne
4.4. Cechy fizykochemiczne i właściwości biologiczne przeciwciał
4.5. Heterogenność immunoglobulin (izo-, allo- i idiotypy)
4.6. Metabolizm immunoglobulin
4.7. Przeciwciała monoklonalne (moAb) i hybrydyzacja przeciwciał 9
4.8. Immunoglobuliny patologiczne

5. Organizacja genów kodujących immunoglobuliny i receptory limfocytów B (BCR)
5.1. Teorie syntezy przeciwciał
5.2. Kodowanie zmienności przeciwciał
5.2.1. Zmienność kombinatoryczna i na złączach
5.2.2. Kodowanie części stałych C
5.3. Transkrypcja genów immunoglobulin
5.3.1. Immunoglobulinowe receptory limfocytów B
5.4. Mutacje somatyczne
5.5. Kombinatoryczne łączenie łańcuchów H i L
5.6. Wyłączenie alleliczne (ekskluzja)
5.7. Synteza i wydzielanie przeciwciał

6. Receptory antygenowe limfocytów T (TCR)
6.1. Kodowanie TCR
6.2. Kompleks CD3
6.3. Sygnalizacja przez ITAM I ITIM

7. Główny układ antygenów zgodności tkankowej (MHC)
7.1. MHC u człowieka i myszy
7.2. Budowa antygenów MHC
7.3. Ekspresja antygenów MHC
7.4. Rola MHC poza układem immunologicznym

8. Limfocyty B i T oraz ich subpopulacje
8.1. Limfocyty B
8.1.1. Heterogenność limfocytów B
8.2. Limfocyty T i ich generacja w grasicy (tymocyty)
8.2.1. Proliferacja i różnicowanie tymocytów
8.2.2. Subpopulacje limfocytów T ?ß
8.2.3. Limfocyty T ?ß

9. Mechanizmy komunikacji pomiędzy komórkami układu immunologicznego
9.1. Cytokiny
9.1.1. Chemokiny
9.2. Cząsteczki adhezyjne i zasiedlanie narządów limfatycznych
9.2.1. Selektyny
9.2.2. Integryny
9.2.3. Nadrodzina Ig CAM (NRIg)
9.3. Wieloetapowy mechanizm migracji komórek fagocytujących
9.4. Mechanizmy cyrkulacji limfocytów

10. Dopełniacz (komplement, C)
10.1. Droga klasyczna aktywacji dopełniacza
10.1.1. Droga lektynowa aktywacji dopełniacza
10.2. Droga alternatywna aktywacji dopełniacza
10.3. Kontrola aktywacji dopełniacza
10.4. Receptory komórkowe dla fragmentów dopełniacza (CR)
10.5. Synteza składników dopełniacza
10.6. Rola biologiczna składników układu dopełniacza

11. Mechanizmy odporności nieswoistej
11.1. Bariery odporności wrodzonej
11.1.1. Bariery anatomiczne i fizjologiczne
11.1.2. Czynniki genetyczne i różnice indywidualne
11.1.3. Substancje bakteriobójcze w wydzielinach i płynach ciała
11.1.4. Wpływ temperatury ciała
11.2. Rozpoznanie antygenów bakteryjnych
11.2.1. TLR (receptory Toll-podobne)
11.2.2. Receptory NOD
11.2.3. Receptory odpowiedzialne za fagocytozę
11.2.4. Wydzielnicze PRR
11.3. Fagocytoza
11.3.1. Mechanizmy fagocytozy
11.3.2. Wewnątrzkomórkowe zabijanie drobnoustrojów
11.4. Zapalenie
11.4.1. Mediatory zapalenia
11.4.2. Biologiczne znaczenie odczynu zapalnego
11.4.3. Wstrząs septyczny
11.5. Limfocyty odpowiedzi nieswoistej (wrodzonej), ILL
11.5.1. Limfocyty T??
11.5.2. Limfocyty B
11.5.3. Limfocyty NKT
11.5.4. Komórki NK

12. Mechanizmy prezentacji i rozpoznawania antygenu
12.1. Komórki prezentujące antygen (APC)
12.2. Przetworzenie (processing) antygenu
12.3. Prezentacja antygenu
12.4. Rozpoznanie antygenu przez limfocyty T
12.4.1. Alternatywne drogi rozpoznawania antygenu przez limfocyty T
12.5. Biologiczne znaczenie mechanizmu prezentacji antygenu
12.6. Aktywatory poliklonalne (mitogeny)
12.7. Superantygeny

13. Odpowiedź humoralna
13.1. Rozpoznanie antygenu przez limfocyty B
13.1.1. Rozpoznanie łączne
13.2. Mechanizm interakcji limfocytów T i B
13.3. Dynamika wytwarzania przeciwciał
13.4. Immunoglobuliny nieswoiste

14. Odporność komórkowa mediowana przez limfocyty T CD4+ Th1 i CD8+ Tc
14.1. Charakter antygenu
14.2. Odpowiedź komórkowa z udziałem limfocytów Th1 CD4+ (indukcja)
14.2.1. Interakcja limfocytów T z komórkami prezentującymi antygen
14.2.2. Faza efektorowa odporności komórkowej mediowana przez limfocyty CD4+
14.2.3. Bierne przeniesienie odporności komórkowej i transfer factor
14.2.4. Nabyta odporność komórkowa
14.3. Reakcje komórkowe mediowane przez limfocyty cytotoksyczne Tc CD8+ (CTL)
14.3.1. Indukcja limfocytów cytotoksycznych CD8+Tc
14.3.2. Faza efektorowa odpowiedzi cytotoksycznej
14.3.3. Biologiczne znaczenie limfocytów cytotoksycznych
14.4. Odpowiedź komórkowa Th17-zależna

15. Regionalna odpowiedź immunologiczna
15.1. Układ immunologiczny skóry (SIS, SALT)
15.1.1. Morfologia SALT
15.1.2. Indukcja i ekspresja odpowiedzi immunologicznej w skórze
15.1.3. Tolerancja indukowana przez naskórną aplikację antygenu oraz jej przełamanie
15.2. Układ immunologiczny błon śluzowych (MALT)
15.2.1. Morfologia MALT
15.2.2. Indukcja i ekspresja odpowiedzi immunologicznej w MALT
15.3. Tolerancja pokarmowa

16. Regulacja odpowiedzi immunologicznej i tolerancja immunologiczna
16.1. Rola antygenu w indukcji odpowiedzi immunologicznej i tolerancji
16.2. Regulacja funkcji limfocytów T
16.3. Regulacja funkcji limfocytów B przez dopełniacz i przeciwciała
16.4. Wzajemna regulacja odpowiedzi immunologicznej przez limfocyty Th1 i Th2
16.5. Tolerancja immunologiczna i jej mechanizmy
16.5.1. Anergia klonu
16.5.2. Delecja klonu
16.6. Limfocyty regulacyjne
16.6.1. Limfocyty kontrasupresyjne
16.7. Ignorancja immunologiczna
16.8. Sieć immunologiczna. Regulacja poprzez idiotypy
16.9. Konkurencja antygenowa (kompetycja antygenowa)
16.10. Ułatwienie immunologiczne
16.11. Praktyczne znaczenie tolerancji w medycynie

17. Nieswoiste czynniki endogenne i egzogenne regulujące odpowiedź immunologiczną
17.1. Modulujący wpływ układu nerwowego i hormonalnego na odpowiedź immunologiczną.
17.1.1. Interakcje układ nerwowy-układ immunologiczny
17.1.2. Interakcje układ hormonalny-układ immunologiczny
17.1.3. Wpływ czynników psychosomatycznych na reakcje immunologiczne
17.2. Wpływ czynników pokarmowych na odporność swoistą i nieswoistą

18. Modulacja odpowiedzi immunologicznej
18.1. Immunosupresja
18.1.1. Kortykosteroidy (KS)
18.1.2. Antymetabolity. Analogi zasad purynowych. Antagoniści kwasu foliowego
18.1.3. Substancje alkilujące
18.1.4. Antybiotyki02
18.1.5. Promieniowanie jonizujące
18.1.6. Środki biologiczne
18.2. Immunopotencjacja (immunostymulacja)
18.2.1. Adiuwanty immunologiczne
18.2.2. Biomodulatory, endogenne stymulatory odporności
18.3. Mechanizmy działania adiuwantów

19. Filogeneza i ontogeneza odporności
19.1. Filogeneza odporności
19.2. Ontogeneza odporności u człowieka
19.2.1. Rozwój układu immunologicznego w okresie płodowym
19.2.2. Odporność u noworodków i dzieci
19.2.3. Starzenie się układu immunologicznego (immunogerontologia, immunosenescencja)

20. Mechanizmy reakcji nadwrażliwości
20.1. Typ I ? reakcje anafilaktyczne
20.1.1. Charakter antygenu
20.1.2. Przeciwciała IgE i ich receptory Fc
20.1.3. Atopia
20.1.4. Regulacja wytwarzania przeciwciał IgE
20.1.5. Degranulacja mastocytów i bazofilów
20.1.6. Mediatory reakcji anafilaktycznych
20.1.7. Rola eozynofilów
20.1.8. Późne reakcje wywołane IgE
20.1.9. Kliniczne postacie reakcji typu anafilaktycznego
20.2. Typ II ? reakcje cytotoksyczne
20.2.1. Reakcje typu II u człowieka
20.3. Typ III ? reakcje z udziałem kompleksów immunologicznych
20.3.1. Zjawisko Arthusa
20.3.2. Choroba posurowicza
20.4. Typ IV ? nadwrażliwość typu późnego (NTP)
20.4.1. Alergie bakteryjne
20.4.2. Nadwrażliwość kontaktowa

21. Immunologia transplantacji
21.1. Rodzaje przeszczepów
21.2. Odrzucanie przeszczepów
21.2.1. Odrzucanie przeszczepu allogenicznego u myszy
21.2.2. Mechanizmy odrzucania przeszczepu allogenicznego
21.3. Odrzucanie przeszczepu u człowieka
21.3.1. Nadostre odrzucanie przeszczepu. Ksenoprzeszczepy
21.3.2. Ostre odrzucanie przeszczepu
21.3.3. Chroniczne (przewlekłe) odrzucanie przeszczepu
21.4. Genetyka układu HLA
21.4.1. Dziedziczenie antygenów HLA
21.5. Transplantacja narządów
21.6. Typowanie tkankowe
21.7. Przeszczep szpiku
21.8. Reakcja przeszczep przeciw biorcy (GvH)
21.8.1. Mechanizm reakcji GvH
21.8.2. Formy reakcji GvH u człowieka
21.9. Ciąża jako przeszczep allogeniczny

22. Immunologia nowotworów
22.1. Antygeny nowotworowe i czynniki rakotwórcze (karcinogeny)
22.1.1. Neoantygeny nowotworów indukowanych przez karcinogeny chemiczne i fizyczne
22.1.2. Neoantygeny indukowane przez wirusy onkogenne (karcinogeny biologiczne)
22.1.3. Antygeny płodowe (onkofetalne)
22.2. Molekularne podstawy transformacji nowotworowej
22.3. Mechanizmy immunologiczne odrzucania nowotworów. Nadzór immunologiczny
22.4. Mechanizmy ucieczki komórek nowotworowych spod kontroli immunologicznej
22.5. Immunoterapia nowotworów

23. Autoimmunizacja
23.1. Kryteria rozpoznania choroby z autoimmunizacji
23.2. Etiologia schorzeń autoimmunizacyjnych
23.2.1. Anatomiczna sekwestracja antygenów
23.2.2. Autoantygeny zmienione
23.2.3. Antygeny reagujące krzyżowo z autoantygenami
23.2.4. Zaburzenia regulacji immunologicznej
23.2.5. Czynniki genetyczne i hormonalne
23.2.6. Rola receptorów TLR w aktywacji autoreaktywnych limfocytów B
23.3. Swoistość odpowiedzi autoimmunologicznej
23.4. Mechanizmy patogenetyczne chorób autoimmunizacyjnych

24. Swoista odporność przeciwzakaźna
24.1. Mechanizmy odporności przeciwzakaźnej
24.2. Typy zakażeń
24.3. Odporność swoista w zakażeniach bakteryjnych
24.3.1. Odpowiedź humoralna w stosunku do bakterii pasożytujących pozakomórkowo
24.3.2. Odpowiedź komórkowa w zakażeniach wywołanych bakteriami pasożytującymi wewnątrzkomórkowo
24.4. Odporność swoista w zakażeniach wirusowych
24.4.1. Rola przeciwciał w zakażeniach wirusowych
24.4.2. Rola odporności komórkowej
24.5. Odporność swoista w zakażeniach pasożytniczych
24.5.1. Zakażenia wywołane przez pierwotniaki
24.5.2. Robaczyce
24.5.3. Odpowiedź immunologiczna na ektopasożyty
24.6. Odporność swoista w zakażeniach wywołanych przez grzyby
24.7. Strategie używane przez drobnoustroje i pasożyty w celu uniknięcia mechanizmów obronnych ustroju
24.7.1. Modyfikacja funkcji komórek fagocytujących
24.7.2. Manipulowanie odpowiedzią immunologiczną
24.7.3. Interferencje w rozpoznawanie antygenu
24.8. HIV
24.9. Zakażenia ostre i przewlekłe
24.10. Niedobory immunologiczne a zakażenia

25. Immunoterapia i immunoprofilaktyka
25.1. Uodpornienie czynne. Szczepienia ochronne
25.1.1. Szczepionki antyidiotypowe
25.2. Rozwój ontogenetyczny odporności i kalendarz szczepień
25.3. Konkurencja antygenowa i szczepionki wieloskładnikowe
25.4. Ryzyko związane ze stosowaniem szczepień ochronnych
25.5. Uodpornienie bierne. Seroterapia
25.6. Przyszłość immunoterapii i seroterapii

26. Słownik terminologiczny