Niniejszy podręcznik stanowi próbę usystematyzowania wiedzy dotyczącej możliwości recyklingu materiałów odpadowych w przyrodzie, a szczególnie w rolnictwie. W ostatnich latach problematyka ta jest przedmiotem szeroko zakrojonych badań wskazujących zarówno na korzyści dla gospodarki, jakie można osiągnąć w wyniku uzdatniania i stosowania odpadów w przyrodzie, jak również na związane z tym ryzyko zagrożeń dla środowiska.

W tym kontekście kwestią zasadniczą, na którą autorzy zwracają szczególną uwagę, jest zapewnienie bezpieczeństwa stosowania tych odpadów. Omawiając możliwości przyrodniczego wykorzystania różnych odpadów, podają w szczególności optymalne metody bezpiecznego ich stosowania do nawożenia i poprawy właściwości fizykochemicznych gleb uprawnych. Powyższe zagadnienia przedstawiają z uwzględnieniem w znacznym stopniu kontekstu prawnego na tle przepisów krajowych oraz unijnych.

Książka ta jest podręcznikiem przeznaczonym dla studentów uczelni o profilu przyrodniczo-rolniczym, a w szczególności kierunków rolniczych, na których wykładany jest przedmiot dotyczący przyrodniczego zagospodarowania odpadów. Ponadto może być przydatny dla studiujących inne kierunki, takie jak ochrona środowiska, inżynieria środowiska, gospodarka przestrzenna i pokrewne. Będzie także pomocna słuchaczom ukierunkowanych przyrodniczo studiów podyplomowych i doktoranckich; może stanowić interesującą literaturę dla służby rolnej i związanej z zarządzaniem przestrzeni przyrodniczej administracją różnych szczebli.

Autorami podręcznika są pracownicy naukowo-dydaktyczni Uniwersytetu Przyrodniczego w Lublinie, Zachodniopomorskiego Uniwersytetu Technologicznego w Szczecinie oraz Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, którzy zajmują się badaniami nad możliwościami przyrodniczego wykorzystania odpadów, a także prowadzą z tego zakresu zajęcia dydaktyczne na podstawie programów autorskich. Przy opracowaniu podręcznika korzystano z wielu źródeł, także z wielu tabel i rysunków, co odnotowano w przypisach i zamieszczonym do każdego rozdziału spisie literatury.

Rozdziały:

1. Uwarunkowania recyklingu odpadów w środowisku przyrodniczym  11
1.1. Uwarunkowania przyrodnicze  14
1.2. Uwarunkowania środowiskowe  16
1.3. Gleba jako układ umożliwiający wykorzystanie odpadów 18
1.4. Ogólne przepisy prawne w zakresie gospodarki odpadami  20
1.5. Przepisy prawne dotyczące przyrodniczego wykorzystania odpadów  26

2. Odpady przemysłowe  35
2.1. Odpady przemysłu energetycznego  35
2.1.1. Rodzaje odpadów i ich zastosowanie  35
2.1.2. Zasoby i gospodarka 44
2.1.3. Charakterystyka agrochemiczna, skład chemiczny, przydatnośæ i kierunki rolniczego użytkowania
2.1.4. Oddziaływanie odpadów przemysłu energetycznego na środowisko glebowe. Bariery i zagrożenia
2.1.5. Technologie przyrodniczego wykorzystania odpadów przemysłu energetycznego  56
2.1.6. Przykłady przyrodniczego wykorzystania odpadów 60
2.2. Węgiel brunatny w kształtowaniu i ochronie środowiska  64
2.2.1. Wprowadzenie 64
2.2.2. Geneza węgla brunatnego  66
2.2.3. Właściwości węgla brunatnego  71
2.2.4. Przydatnośæ węgla brunatnego jako nawozu  74
2.2.5. Możliwości wykorzystania popiołów lotnych z węgla brunatnego w kształtowaniu środowiska
2.2.6. Wykorzystanie węgla brunatnego w rolnictwie  78
2.2.7. Węgiel brunatny w nawożeniu gleb piaszczystych  79
2.2.8. Węgiel brunatny w nawożeniu gleb średnich i ciężkich  80
2.2.9. Węgiel brunatny w rekultywacji i detoksykacji gleb zdegradowanych 81
2.2.10. Węgiel brunatny w uprawach ogrodniczych  85
2.3. Odpady przemysłowe jako substancje do odkwaszania gleb 89
2.3.1. ródła odpadów przydatnych do wapnowania  89
2.3.2. Zasoby odpadów do wapnowania i potrzeby odkwaszania gleb w Polsce 91
2.3.3. Kryteria oceny odpadów wapniowych do odkwaszania gleb  99
2.3.4. Charakterystyka różnych odpadów wapniowych i magnezowych  102
2.3.5. Agrochemiczne podstawy stosowania odpadów wapniowych do odkwaszania 104
2.3.6. Oddziaływanie odpadów wapniowych na środowisko glebowe  111
2.4. Inne odpady przemysłowe  114
2.4.1. Wełna mineralna w kształtowaniu i ochronie środowiska  120
2.4.2. Ziemia spławiakowa w kształtowaniu i ochronie środowiska 149
2.5. Metody oceny agrochemicznej odpadów nieorganicznych  156

3. Odpady organiczne  165
3.1. Odchody zwierząt gospodarskich 166
3.1.1. Obornik  166
3.1.2. Gnojówka 176
3.1.3. Gnojowica  177
3.1.4. Pomiot ptasi 183
3.1.5. Korzystne i niekorzystne oddziaływanie nawozów naturalnych na środowisko  185
3.1.6. Opracowanie projektu zagospodarowania obornika i gnojowicy w gospodarstwie rolnym
3.2. Przyrodnicze zagospodarowanie ścieków  200
3.2.1. ścieki – definicje, charakterystyka i skala produkcji  200
3.2.2. Oczyszczanie ścieków  201
3.2.3. Kryteria przyrodniczego zagospodarowania ścieków  205
3.2.4. Wykorzystanie ścieków w rolnictwie – korzyści i zagrożenia  207
3.2.5. Zasady ustalania dawki ścieków  211
3.3. Przyrodnicze zagospodarowanie osadów ściekowych  212
3.3.1. Skala produkcji i utylizacji osadów ściekowych  213
3.3.2. Właściwości fizyczne, chemiczne i biologiczne osadów ściekowych  214
3.3.3. Przygotowanie osadów ściekowych do przyrodniczego zagospodarowania  219
3.3.4. Kierunki i kryteria przyrodniczego zagospodarowania osadów ściekowych 231
3.3.5. Technologie przyrodniczego zagospodarowania osadów ściekowych  233
3.3.6. Korzystne i niekorzystne oddziaływanie osadów ściekowych na środowisko  242
3.3.7. Opracowanie wzorcowych projektów zagospodarowania przyrodniczego osadów ściekowych
3.4. Inne odpady organiczne  247
3.4.1. Zużyte podłoża popieczarkowe   247
3.4.2. Wywar gorzelniany  251
3.4.3. Odpady przemysłu drzewnego 255
3.4.4. Mączki pochodzenia zwierzęcego  257
3.5. Metody oceny odpadów organicznych  264

4. Metody uzdatniania odpadów organicznych  271
4.1. Kompostowanie odpadów organicznych   271
4.1.1. Wprowadzenie 271
4.1.2. Odpadowe materiały organiczne stanowiące surowiec do kompostowania  272
4.1.3. Warunki prawidłowego kompostowania 276
4.1.4. Sposoby kompostowania  279
4.1.5. Określanie stopnia dojrzałości kompostów  285
4.1.6. Agrochemiczna ocena kompostów  286
4.1.7. Metody przyrodniczego użytkowania kompostu  288
4.1.8. Znaczenie procesu kompostowania  290
4.2. Przetwarzanie odpadów organicznych przy zastosowaniu fermentacji metanowej oraz zagospodarowanie powstającej masy pofermentacyjnej
4.2.1. Fermentacja metanowa  293
4.2.2. Czynniki wpływające na przebieg procesu fermentacji  296
4.2.3. Substraty do produkcji biogazu  298
4.2.4. Koncepcja przetwarzania i przyrodniczego wykorzystania masy pofermentacyjnej  300
4.2.5. Powstawanie i właściwości masy pofermentacyjnej  303
4.2.6. Przyrodnicze wykorzystanie masy pofermentacyjnej w myśl obowiązujących przepisów prawnych
4.2.7. Przyrodnicze wykorzystanie masy pofermentacyjnej na przykładzie Szwecji  308

5. Bezpieczeñstwo i higiena pracy przy zagospodarowaniu odpadów