Publikacja wypełnia lukę w polskiej literaturze prawniczej na temat sądowej ochrony samodzielności jednostek samorządu terytorialnego. Analizie poddano zasadę ochrony sadowej wyrażoną w Europejskiej Karcie Samorządu Lokalnego, Konstytucji RP oraz ustrojowych ustawach samorządowych w kontekście funkcjonowania jednostek samorządu terytorialnego w sferze prawa zarówno publicznego, jak i prywatnego.

Opracowanie ukazuje, na jakich zasadach i na podstawie jakich przepisów prawa jednostki samorządu terytorialnego powinny podejmować działania zmierzające do ochrony ich samodzielności. Omówiono szereg problemów szczegółowych dotyczących np. sposobu reprezentacji jednostki samorządu terytorialnego przed sądem, jej zdolności sądowej czy legitymacji skargowej w postępowaniu sadowoadministracyjnym.

Adresaci: Książka jest adresowana przede wszystkim do praktyków - sędziów, a także osób profesjonalnie zajmujących się obsługa prawna jednostek samorządu terytorialnego (radców prawnych, adwokatów), którzy znajda w niej wskazówki dotyczące tego, na jakich zasadach i w jakim trybie możliwa jest skuteczna ochrona samodzielności gminy (powiatu, województwa) jako podmiotu administracji, ale także osoby prawnej biorącej udział w obrocie cywilnoprawnym. Ponadto opracowanie może służyć wszystkim zainteresowanym funkcjonowaniem samorządu terytorialnego.

Rozdziały:

Rozdział I. Samodzielność jednostki samorządu terytorialnego jako przedmiot ochrony sądowej

1. Samodzielność jako istota samorządu terytorialnego
1.1. Pojęcie samorządu terytorialnego
1.2. Samorząd a autonomia
1.3. Pojęcie samodzielności samorządu terytorialnego
1.4. Samodzielność a subsydiarność i decentralizacja
1.5. Samodzielność jako prawo podmiotowe

2. Prawne przesłanki samodzielności samorządu terytorialnego
2.1. Podmiotowość prawna jednostek samorządu terytorialnego
2.2. Mienie samorządowe
2.3. Wykonywanie zadań publicznych
2.4. Nadzór nad samorządem terytorialnym

3. Zakres samodzielności samorządu terytorialnego i jej ograniczenia
3.1. Samodzielność administracyjna (zadaniowo -kompetencyjna)
3.2. Samodzielność ustrojowa
3.3. Samodzielność majątkowa
3.4. Samodzielność finansowa

Rozdział II. System instytucji ochrony prawnej samorządu terytorialnego
1. Ochrona prawna samodzielności jako prawa podmiotowego
1.1. Pojęcie i istota ochrony prawnej
1.2. Rodzaje ochrony prawnej
1.3. Podmiot ochrony prawnej samorządu terytorialnego

2. Prawne podstawy sądowej ochrony samodzielności samorządu terytorialnego
2.1. Ochrona sądowa wspólnot samorządowych w świetle prawa międzynarodowego
2.2. Gwarancja samorządu w prawie Unii Europejskiej
2.3. Ochrona prawna samorządu w wybranych państwach europejskich
2.4. Ochrona sądowa jednostek samorządu terytorialnego w prawie polskim

3. Sądowa ochrona samodzielności jednostek samorządu terytorialnego a prawo do sądu

4. Organy ochrony prawnej samorządu terytorialnego w Polsce
4.1. Sądy administracyjne
4.2. Sądy powszechne
4.3. Trybunał Konstytucyjny

Rozdział III. Sądowa ochrona samodzielności jednostek samorządu terytorialnego udzielana przez sąd administracyjny

1. Właściwość sądu administracyjnego

2. Zdolność sądowa i procesowa jednostek samorządu terytorialnego

3. Sądowa kontrola aktów nadzoru
3.1. Zakres podmiotowy skargi
3.2. Zakres przedmiotowy skargi
3.3. Legitymacja procesowa do wniesienia skargi
3.4. Skutki zaskarżenia
3.5. Prawomocność a wykonalność rozstrzygnięcia nadzorczego

4. Skarga na decyzję lub inny akt z zakresu administracji publicznej
4.1. Przedmiot zaskarżenia
4.2. Legitymacja skargowa
4.3. Skutki zaskarżenia

5. Sądowa ochrona kompetencji jednostek samorządu terytorialnego w dziedzinie orzecznictwa (rozstrzyganie sporów)
5.1. Spory kompetencyjne i spory o właściwość
5.2. Spory między organami samorządu terytorialnego a sądami (powszechnymi)

Rozdział IV. Sądowa ochrona samodzielności jednostek samorządu terytorialnego jako podmiotów prawa cywilnego (jednostka samorządu terytorialnego w postępowaniu przed sądem powszechnym)
1. Właściwość sądu powszechnego
2. Jednostka samorządu terytorialnego jako strona (uczestnik) postępowania cywilnego
3. Reprezentacja jednostki samorządu terytorialnego w postępowaniu cywilnym
4. Roszczenia cywilnoprawne jednostek samorządu terytorialnego
5. Jednostka samorządu terytorialnego w postępowaniu karnym

Rozdział V. Ochrona samodzielności jednostek samorządu terytorialnego sprawowana przez Trybunał Konstytucyjny
1. Wniosek o zbadanie konstytucyjności aktu normatywnego
1.1. Legitymacja do wszczęcia postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym
1.2. Przedmiotowy zakres kontroli aktu normatywnego
1.3. Postępowanie przed Trybunałem Konstytucyjnym

2. Skarga konstytucyjna
2.1. Jednostka samorządu terytorialnego jako skarżący
2.2. Podstawa i zakres skargi konstytucyjnej

3. Komunalna skarga konstytucyjna
3.1. Kommunale Verfassungsbeschwerde w Niemczech
3.2. Skarga komunalna w polskim systemie prawnym - postulaty de lege ferenda