Używając instrumentów współczesnego literaturoznawstwa kulturowego, antropologii, socjologii, nowej historiografii, książka ta podejmuje próbę odpowiedzi na pytanie, jakie wyobrażenie o początkach Polski powojennej literatura publikowana w latach 1945–1989 (także emigracyjna, mająca ograniczony dostęp do rzeczywistości krajowej) pozostawiła po sobie III Rzeczpospolitej, a nawet czasem próbuje wskazać, co z tym wyobrażeniem robimy dzisiaj.

Autorzy starają się powiedzieć, iż czytane dzisiaj, a powstające przez cały okres istnienia Polski Ludowej utwory, które nawiązują tematycznie do pierwszych lat powojnia, ukazywały czytelnikom pewne ich aspekty, inne zaś pozostawały dla nich niedostrzegalne lub zostały pominięte ze względów cenzuralnych czy też dlatego, że nie mieściły się w dominującym nurcie interpretacji zjawisk i wydarzeń z lat 1944–1948.