Polska Akademia Nauk w zamyśle komunistycznych władz partyjno-państwowych była główną instytucją naukową PRL. Z tego powodu pozostawała pod ścisłym nadzorem politycznym, sprawowanym zarówno od wewnątrz – przez kadrę kierowniczą i aparat administracyjny nominowane przez władze, jak i od zewnątrz – przez poszczególne instancje partyjne, rząd i Służbę Bezpieczeństwa. Prezentowana w pierwszym tomie wydawnictwa aktywność operacyjna SB wobec PAN stanowiła jednak tylko drugą linię ideologicznych „zasieków”.

To kontrola partyjna i państwowa stała się może mniej „efektowną”, ale główną, codzienną formą uzależniania środowisk naukowych. W tym tomie zostaną przedstawione narzędzia i metody kontroli politycznej sprawowanej nad Akademią przez władze PZPR. Kontroli, która - podobnie jak w wypadku działalności SB – przynosiła zarówno zwycięstwa, jak i porażki.