W książce w nowoczesnym ujęciu przedstawiono skomplikowane zjawiska fizjologiczne.

W logiczny sposób - od zagadnień związanych z fizjologią komórki, przez organizację procesów w obrębie tkanki, aż do funkcjonowania poszczególnych narządów - omówiono mechanizmy regulacyjne, sięgające podstawami do złożonych procesów biologii molekularnej.  Wszystko  to  na  bazie  najnowszych  danych  i  odkryć  naukowych.

Logiczne i nowoczesne ujęcie skomplikowanych zagadnień i zjawisk fizjologicznych sprawia, że ta publikacja doskonale spełnia wymagania programowe uczelni medycznych. 

Jest to podręcznik fizjologii przeznaczony dla studentów wydziałów lekarskich i lekarsko-dentystycznych; może być także wykorzystywany w nauczaniu fizjologii człowieka na innych kierunkach.

Rozdziały:

Część I. Od mechanizmów komórkowych do czynności tkanki

1. Podstawy elektrofizjologii komórkowej
Wybrane elementy budowy błony komórkowej
• Kanały jonowe
• Pompy jonowe
Potencjał spoczynkowy
• Geneza potencjału spoczynkowego
• Znaczenie potencjału spoczynkowego
Potencjały lokalne
Potencjał czynnościowy
Pomiar właściwości elektrofizjologicznych komórek
Synapsy
Elektrofizjologiczne aspekty recepcji
Kanałopatie
2. Czynność komórek mięśniowych
Mięśnie szkieletowe
• Budowa mięśnia szkieletowego
• Budowa włókna mięśniowego
• Skurcz mięśnia
• Skracanie się sarkomeru
• Cykl mostka poprzecznego
• Siła skurczu a stopień zachodzenia na siebie filamentów aktynowych i miozynowych
• Siła generowana przez mostki poprzeczne a prędkość skracania się sarkomeru
• Zużycie ATP
• Źródła ATP
• Mioglobina
• Rodzaje włókien mięśniowych
• Siła i prędkość skurczu włókna mięśniowego a ilość i długość miofibryli
• Unerwienie mięśni i kontrola skurczu
• Regulacja siły skurczu
• Receptory mięśniowe- rola czucia głębokiego
• Plastyczność tkanki mięśniowej
• Zmęczenie i bolesność mięśni wywołane wysiłkiem fizycznym
Mięśnie gładkie
• Funkcje mięśni gładkich
• Połączenia między komórkami mięśnia gładkiego
• Struktura komórki mięśnia gładkiego
• Inicjacja i regulacja cyklu mostka poprzecznego w komórkach mięśni gładkich
• Charakterystyka skurczu tonicznego
• Sterowanie skurczem mięśni gładkich
• Plastyczność komórek mięśni gładkich
3. Receptory - klasyfikacja, charakterystyka, funkcja
Klasyfikacja receptorów
• Receptory bezpośrednio związane z kanałami jonowymi
• Receptory sprzężone z białkami G
• Receptory związane z enzymami mające jedną domenę transbłonową
• Receptory wewnątrzkomórkowe (jądrowe)
Zmiany reaktywności receptorów
• Zmniejszenie reaktywności receptorów
• Fizjologiczne i patofizjologiczne znaczenie zmian reaktywności receptorów8
4. Fizjologiczna rola tlenku azotu
Tlenek azotu w ośrodkowym układzie nerwowym
• Działanie neurotoksyczne
• Działanie neuroprotekcyjne
• Potencjalizacja długoterminowa (LTP)
• Depresja długoterminowa (LTD)
• Reakcje behawioralne przebiegające z udziałem tlenku azotu
• Percepcja bólu
Reakcje naczyniowe
Tlenek azotu w obwodowym układzie nerwowym
Tlenek azotu w układzie immunologicznym
Tlenek azotu w procesie termoregulacji

Część II. Fizjologia wybranych układów

1. Podstawy neurofizjologii
Ośrodkowa kontrola czynności ruchowych
• Kora ruchowa i górny neuron motoryczny
• Objawy kliniczne uszkodzenia górnego neuronu motorycznego
• Pień mózgu
• Szlaki zstępujące przyśrodkowe
• Droga siatkowato-rdzeniowa boczna
• Jądra podstawy mózgu
• Objawy kliniczne uszkodzenia jąder podkorowych
• Móżdżek
• Objawy kliniczne uszkodzenia móżdżku
• Od zamiaru do wykonania ruchu
Organizacja czynności ruchowych na poziomie rdzenia kręgowego
• Pojęcia kluczowe
• Receptory mięśni i ścięgien
• Odruchy rdzeniowe
• Objawy kliniczne uszkodzenia dolnego neuronu motorycznego
Wybrane zagadnienia z fizjologii czucia i percepcji
• Podstawy czucia i percepcji
• Narządy zmysłów
• Czucie i percepcja bólu
Wyższe funkcje ośrodkowego układu nerwowego
• Układ brzeżny
• Zachowania emocjonalne i poznawcze - rola poszczególnych struktur
• Znaczenie układu brzeżnego
• Kora mózgowa
• Klasyfikacja rodzajów uczenia się i pamięci
• Plastyczność synaptyczna a procesy poznawcze
• Znaczenie kory mózgowej
Autonomiczny układ nerwowy
• Anatomiczna organizacja autonomicznego układu nerwowego
• Neuroprzekaźniki autonomicznego układu nerwowego
• Rola autonomicznego układu nerwowego w utrzymaniu homeostazy
Sen zdrowego człowieka
• Badanie elektroencefalograficzne
• Polisomnograficzny obraz snu
• Potrzeba snu
• Mechanizmy kontroli snu
Podstawy chronofizjologii
• Lokalizacja zegara biologicznego
• Budowa i funkcje jądra nadskrzyżowaniowego
• Sygnały glutaminoergiczne a ekspresja genów w jądrze nadskrzyżowaniowym
• Geny zegarowe
• Hipotetyczny model zegara biologicznego w neuronach jądra nadskrzyżowaniowego u ssaków
• Synchronizacja systemu rytmów okołodobowych przez bodźce pozawzrokowe
• Zegar biologiczny a starzenie
Fizjologiczna rola podwzgórza
2. Fizjologia krwi i układu krążenia
Fizjologia krwi
• Hematopoeza
• Szeregi rozwojowe układu krwiotwórczego
• Funkcje krwi i jej właściwości fizykochemiczne
• Skład krwi
Chłonka
Fizjologiczna hemostaza
• Ściana naczyń krwionośnych
• Płytki krwi
• Hemostaza pierwotna
• Układ krzepnięcia krwi
• Układ fibrynolizy
Elementy fizjologii serca
• Powstanie i rozchodzenie się pobudzeń
• Potencjał czynnościowy miocytów serca
• Jonowe podstawy działania komórek rozrusznikowych
• Skurcz komórek mięśnia sercowego
• Cykl hemodynamiczny pracy serca
• Teoretyczne podstawy elektrokardiografii
Wprowadzenie do hemodynamiki krążenia
• Wielkości hemodynamiczne
• Teoria powietrzni, podatność tętnic
• Maksymalna i minimalna wartość ciśnienia tętniczego
• Zróżnicowanie oporu naczyniowego w krążeniu dużym i małym
• Strukturalna organizacja naczyń mikrokrążenia i jej implikacje czynnościowe
• Zespoły podkradania
• Siły działające na ściany naczyń
• Wpływ ciśnienia hydrostatycznego na przepływ krwi
• Oddziaływania hemodynamiczne w układach naczyniowych
Odruchowe mechanizmy regulacyjne w układzie sercowo-naczyniowym
• Baroreceptory tętnicze
• Mechanoreceptory objętościowe
• Chemoreceptory tętnicze
• Peptyd natriuretyczny, aferenty przedsionków
• Aferenty komór reagujące na podwyższenie ciśnienia
• Chemowrażliwe aferenty w komorach
• Aferenty współczulne
Krążenie wieńcowe
• Zależność ciśnienie - przepływ
• Przepływ pulsacyjny w krążeniu wieńcowym
• Zużycie tlenu przez mięsień serca
• Regulacja przepływu wieńcowego
• Rola autonomicznego układu nerwowego w regulacji krążenia wieńcowego
• Rozwój krążenia obocznego w łożysku wieńcowym
Rola komórek śródbłonka naczyniowego
• Udział śródbłonka w kontroli przepuszczalności naczyń
• Udział śródbłonka w kontroli oporu naczyniowego
• Regulacja nerwowa a oddziaływanie śródbłonka na napięcie naczyniowe
• Stężenie jonów wapnia a uwalnianie aktywnych związków ze śródbłonka
• Udział śródbłonka w kontroli oporu naczyniowego
• Udział śródbłonka w kontroli hemostazy
• Rola śródbłonka w reakcjach immunologicznych, zapalnych i wzrostowych
Inwazyjna diagnostyka kardiologiczna
• Inwazyjna diagnostyka tętnic wieńcowych
• Inwazyjna diagnostyka funkcji serca
3. Fizjologia układu oddechowego
Czynność układu oddechowego
• Powierzchnia wymiany gazowej
• Drogi oddechowe i pęcherzyki płucne
• Dyfuzja tlenu i dwutlenku węgla przez barierę pęcherzykowo-włośniczkową
• Wdech i wydech
• Objętości i pojemności oddechowe
• Podatność płuc
• Siły retrakcji
• Surfaktant
• Różnice między poszczególnymi obszarami płuc a praca oddechowa
• Krążenie płucne oraz przeciek płucny anatomiczny i fizjologiczny
• Opór dróg oddechowych (opór oddechowy)
• Receptory zlokalizowane w układzie oddechowym
• Rola płuc w gospodarce kwasowo-zasadowej
Badania czynnościowe układu oddechowego
• Spirometria
• Pomiary objętości płucnych - oznaczanie torakalnej objętości płuc
• Badanie oporów oddechowych
• Badanie zdolności dyfuzyjnej gazu w płucach
Markery chorób w wydychanym powietrzu
Regulacja oddychania
• Chemiczna regulacja oddychania
• Nerwowa regulacja oddychania
4. Termoregulacja
Działanie układu termoregulacji - zasady ogólne
• Podstawy regulacji temperatury ciała
• Progi reakcji termoregulacyjnych
• Wpływ wysiłku fizycznego na termoregulację
Termoregulacja noworodków
Mechanizm zmian poziomu nastawczego termoregulacji
Stany termiczne organizmu i ich znaczenie biologiczne
• Normotermia
• Gorączka
• Anapireksja
• Hipertermia
• Hipotermia
• Podsumowanie
5. Czynność nerek, regulacja objętości płynów ustrojowych i równowaga kwasowo-zasadowa
Płyny ustrojowe
• Woda całkowita organizmu, jej rozmieszczenie i pomiar
• Skład płynów ustrojowych
• Podstawy utrzymania równowagi wodnej i osmotycznej organizmu
• Regulacja bilansu wody w organizmie
• Regulacja objętości płynu pozakomórkowego
• Fizjologia pragnienia
• Regulacja objętości krwi
• Regulacja bilansu wody w komórce
• Zaburzenia objętości płynu zewnątrz- i wewnątrzkomórkowego
• Udział NaCl w objętości płynów ustrojowych
• Bilans jonów potasowych w organizmie
Fizjologia nerek
• Czynności nerek
• Anatomia czynnościowa nerek
• Krążenie nerkowe
• Podstawowe procesy zachodzące w nerkach
• Metody badań kanalików nerkowych
• Elektrofizjologia kanalików nefronu
• Przesączanie kłębuszkowe
• Wchłanianie zwrotne
• Wydzielanie kanalikowe
• Mechanizmy zagęszczania i rozcieńczania moczu - wzmacniacz przeciwprądowy
• Klirens osmotyczny i klirens wolnej wody
• Hormonalne czynności nerek i hormony związane z nerkami
• Kontrola wytwarzania moczu ostatecznego i wydalania wody
• Wydalanie moczu
• Badania czynnościowe nerek
Rola nerek w utrzymaniu równowagi kwasowo-zasadowej
6. Fizjologia gruczołów wydzielania wewnętrznego
Regulacyjna rola hormonów i ich udział w wymianie informacji w organizmie
• Działania parakrynne i autokrynne
• Rodzaje hormonów
• Synteza i uwalnianie hormonów
• Działanie hormonów na tkanki docelowe
Układ podwzgórzowo-przysadkowy - badanie czynności hormonalnej
• Rodzaje neurohormonów podwzgórzowych i czynność hormonalna podwzgórza
• Rola i działanie hormonów płata przedniego przysadki
• Hormon adrenokortykotropowy
• Hormon tyreotropowy
• Hormony gonadotropowe
• Hormon wzrostu
• Prolaktyna
• Funkcja hormonów tylnego płata przysadki
• Ocena czynności układu podwzgórzowo-przysadkowego w warunkach podstawowych
• Testy przeprowadzane w celu wykluczenia niedoczynności osi przysadka - kora nadnerczy
• Testy stosowane w celu wykluczenia nadmiaru kortyzolu
• Testy stosowane w celu wykluczenia niedoboru hormonu wzrostu6
• Testy stosowane w celu wykluczenia nadmiaru hGH
• Testy stosowane w celu wykluczenia wtórnej niedoczynności tarczycy, zespołu oporności na hormony tarczycy oraz gruczolaka wydzielającego TSH
• Oś podwzgórze - przysadka - gonady
Gruczoł tarczowy
• Czynność i budowa gruczołu tarczowego
• Hormony tarczycy i ich działanie
• Jod oraz jego przemiany w organizmie
• Hormon tyreotropowy - sprzężenie zwrotne między przysadką a tarczycą
• Ocena czynności gruczołu tarczowego oraz osi podwzgórze - przysadka - tarczyca
• Stężenie TSH - znaczenie oceny w diagnostyce czynności tarczycy
• Stężenia hormonów tarczycy w surowicy
• Ocena czynności tyreotropowej przysadki
• Przeciwciała reagujące z antygenami tarczycowymi
• Markery nowotworowe tarczycy
• Badanie jodochwytności i scyntygrafia gruczołu tarczowego
• Podsumowanie
Czynność wewnątrzwydzielnicza trzustki
• Hormony części wewnątrzwydzielniczej trzustki
• Regulacja hormonalna metabolizmu składników pokarmowych
• Podstawowe testy w diagnostyce i monitorowaniu cukrzycy
• Diagnostyka hipoglikemii
Warstwa korowa gruczołu nadnerczowego
• Budowa kory nadnerczy
• Biosynteza i metabolizm hormonów kory nadnerczy
• Regulacja wydzielania hormonów kory nadnerczy
• Działanie hormonów kory nadnerczy
• Diagnostyka czynnościowa kory nadnerczy
Budowa i czynność rdzenia nadnerczy
• Synteza i wydzielanie hormonów rdzenia nadnerczy
• Fizjologiczne następstwa działania amin katecholowych
• Diagnostyka czynnościowa rdzenia nadnerczy
Diagnostyka zaburzeń gospodarki wapniowo-fosforanowej
• Budowa i funkcja gruczołów przytarczycznych
• Mechanizmy regulacji gospodarki wapniowo-fosforanowej6
• Parathormon
• Kalcytonina
• Aktywne metabolity witaminy D
• Osteoporoza
• Normy, testy laboratoryjne i obciążeniowe w zaburzeniach gospodarki wapniowo-fosforanowej
Hormony peptydowe wydzielane w przewodzie pokarmowym
• Regulacja motoryki, wydzielania oraz procesów wzrostowych tkanek przewodu pokarmowego
• Gastryna
• Sekretyna
• Wazoaktywny peptyd jelitowy
• Cholecystokinina
• Somatostatyna
• Peptyd związany z genem kalcytoniny
• Neurotensyna
• Peptyd uwalniający gastrynę
• Grupa polipeptydu trzustkowego
• Substancja P
• Peptyd hamujący czynność żołądka
• Ghrelina
• Motylina
• Enteroglukagon
• Stosowane testy diagnostyczne
Czynność szyszynki i rola melatoniny w organizmie
• Fizjologiczna rola melatoniny
• Zastosowanie kliniczne melatoniny
• Guzy szyszynki
• Podsumowanie
Czynność gonady żeńskiej
• Anatomia i czynność jajnika
• Diagnostyka cyklu jajnikowego
Czynność męskiego układu płciowego
• Anatomia i czynność jądra
• Narządy płciowe dodatkowe
• Reakcje płciowe mężczyzny
• Czynność plemnika
• Testy czynnościowe plemników
7. Fizjologia przewodu pokarmowego
Kontrola przyjmowania pokarmu
Nerwowa regulacja czynności przewodu pokarmowego
• Enteryczny autonomiczny układ nerwowy
• Unerwienie przywspółczulne
• Unerwienie współczulne
• Pierwotne zewnętrzne wstępujące włókna czuciowe
Regulacja czynności przewodu pokarmowego przez hormony żołądkowo-jelitowe
Charakterystyka i regulacja układu krążenia przewodu pokarmowego
Żucie
Połykanie
Podstawy aktywności motorycznej mięśni gładkich przewodu pokarmowego
• Mięśnie gładkie przewodu pokarmowego - syncytium czynnościowe
• Elektryczna aktywność mięśni gładkich przewodu pokarmowego
• Dolny zwieracz przełyku
• Aktywność motoryczna żołądka
• Aktywność motoryczna jelita cienkiego
• Zwieracz krętniczo-kątniczy
• Aktywność motoryczna jelita grubego
Czynność zewnątrzwydzielnicza gruczołów przewodu pokarmowego
• Ślinianki i wydzielanie śliny
• Wydzielanie żołądkowe
• Wydzielanie trzustkowe
• Wątroba i drogi żółciowe
• Jelito cienkie i jego czynności
• Jelito grube

Część III. Cykl życiowy - od narodzin do śmierci

1. Fizjologia zachowania
Popędy
• Popędy pierwotne
• Pierwotne popędy ochronne8
• Popędy wtórne
• Zaspokajanie popędu
• Reakcje przerzutowe
Zachowania wrodzone
• Odruch bezwarunkowy
• Zachowania instynktowe
Współdziałanie zachowań instynktowych z zachowaniami nabytymi
Instynkt
Wpajanie
Powstawanie nowych zachowań
Uczenie się asocjacyjne
• Klasyczny odruch warunkowy
• Instrumentalne odruchy warunkowe
• Instrumentalne odruchy obronne
• Terapia behawioralna
Zachowania nabyte w wyniku uczenia się nieasocjacyjnego
Zachowania wrodzone a zachowania nabyte
2. Elementy seksuologii
Podstawowe pojęcia
Rozwój seksualny człowieka
Neuroanatomia
Neuroprzekaźniki i neurohormony
Hormony
Cykl reakcji seksualnych człowieka
• Cykl reakcji seksualnych kobiet
• Cykl reakcji seksualnych mężczyzn
3. Fizjologia ciąży i porodu
Fizjologia ciąży
Rozpoznanie ciąży i czas jej trwania
Poród fizjologiczny
• Czas trwania porodu
• Kliniczny przebieg porodu
Noworodek
Połóg
4. Fizjologia starzenia się
Teorie stochastyczne
Teorie niestochastyczne
Zmiany inwolucyjne poszczególnych narządów i układów
• Układ sercowo-naczyniowy
• Układ oddechowy
• Układ krwiotwórczy
• Układ pokarmowy
• Układ moczowy
• Układ dokrewny
• Układ immunologiczny
• Układ ruchu
• Układ nerwowy
• Narządy zmysłów
• Skóra i jej przydatki
5. Śmierć