Pierwszy od wielu lat uniwersytecki podręcznik fleksji polskiej, uwzględniający nowe osiągnięcia w tej dziedzinie i prezentujący je w sposób nowoczesny, zwięzły oraz dostępny dla studentów. Ponieważ zawiera ćwiczenia z kluczem, może służyć także do samodzielnej nauki. Liczne wskazówki bibliograficzne oraz wyodrębnione z całości problemy do dalszych studiów zachęcają do samodzielnych poszukiwań i czynią z książki lekturę przydatną także do zajęć seminaryjnych.
Książka zawiera elementy językoznawstwa korpusowego - autentyczne przykłady cytowane z Korpusu Języka Polskiego PWN oraz dokładne charakterystyki fleksyjne trudniejszych leksemów, oparte na danych z Korpusu. Prezentuje także liczne ćwiczenia z rozwiązaniami.
Podręcznik posiada dwa poziomy wykładów - oprócz podstawowego są tu „tematy do obszernych studiów”. Układ książki odpowiada 13 wykładom do jednosemestralnego kursu fleksji dla studentów polonistyki.
Jest to pierwsze polskie opracowanie gramatyczne, które przerzuca pomost między fleksją a leksykografią - dyscyplinami mającymi wiele wspólnego. Jest również pierwszym polskim podręcznikiem fleksji łączącym w całość zagadnienia odmiany wyrazów, szyku i wyrażania określoności.
Rozdziały:
1. Co to jest fleksja? 15
1.1. Fleksja jako komponent języka i jako dział gramatyki 15
1.2. Czym się zajmuje fleksja? 16
1.3. Fleksja a kształt słownika 17
1.4. Fleksja a słowotwórstwo 18
1.5. Fleksja a składnia. Fleksja a semantyka 20
2. Podstawowe pojęcia paradygmatyki fleksyjnej 22
2.1. O wieloznaczności terminu wyraz 22
2.2. Więcej o pojęciu leksemu 24
2.3. Leksemy i formy wyrazowe: konwencje notacyjne 26
2.4. Kategoria fleksyjna i jej wartości 26
2.5. Paradygmat fleksyjny 28
2.6. Leksemy defektywne i formy potencjalne 29
2.7. Formy wariantywne 29
2.8. Synkretyzmy 30
2.9. Neutralizacja i nienacechowanie 31
2.10. Co to znaczy, z˙e leksem się odmienia? 32
2.11. Homonimia leksykalna i gramatyczna 33
2.12. Leksemy proste i złoz˙one 34
3. Podstawowe pojęcia syntagmatyki fleksyjnej 40
3.1. Z czego zbudowana jest forma wyrazowa? 40
3.2. Budowa formy fleksyjnej: temat i część gramatyczna 42
3.3. Formy syntetyczne i analityczne 45
3.4. Formy fuzyjne i aglutynacyjne 48
3.5. Końcówki -(E)M 49
3.6. Morfem -BY- 51
3.7. Słowa posiłkowe BęDZIE i BYŁ 52
3.8. Rodzaje form fleksyjnych ze względu na budowę 53
4. Przegląd leksemów odmiennych (nomina) 57
4.1. Rzeczowniki 57
4.2. Przymiotniki 59
4.3. Przysłówki stopniowalne 62
4.4. Liczebniki (tradycyjnie) 62
4.4.1. Liczebniki główne 62
4.4.2. Liczebniki zbiorowe 64
4.4.3. Liczebniki ułamkowe 65
4.4.4. Liczebniki porządkowe, wielokrotne i wielorakie 65
4.5. Problem rodzaju 66
5. Przegląd leksemów odmiennych (pronomina) 71
5.1. Cecha konstytutywna zaimków – deiktyczność 71
5.2. Podział zaimków według kryterium substytucyjności 72
5.3. Podział zaimków według kryterium deiktyczności 72
5.4. Przegląd zaimków poszczególnych klas 73
5.4.1. Zaimki wskazujące 73
5.4.2. Zaimki pytajne i względne 73
5.4.3. Zaimki nieokreślone 74
5.4.4. Zaimki dzierz˙awcze 75
5.4.5. Zaimki osobowe 75
5.4.6. Zaimki SIę: zwrotny i nieokreślony 75
5.5. Odmiana zaimków – prawidłowości i osobliwości 77
5.5.1. Uwagi ogólne 77
5.5.2. Odmiana zaimków osobowych 79
5.5.3. Odmiana zaimków SIę 81
5.5.4. Odmiana zaimków na -kolwiek, -ś, -z˙, -z˙e 82
5.5.5. Odmiana zaimków dzierz˙awczych 83
5.5.6. Ograniczenia w odmianie i łączliwości zaimków liczebnych 84
5.6. Tendencja do usuwania zaimków z nowszych gramatyk 85
6. Przegląd leksemów odmiennych (verba) 88
6.1. Kategorie fleksyjne czasownika 88
6.2. Obraz odmiany czasownika 89
6.2.1. Bezokolicznik 89
6.2.2. Bezosobnik 89
6.2.3. Gerundium 89
6.2.4. Imiesłowy 90
6.2.5. Formy osobowe 92
6.3. Problem aspektu 98
6.4. Problem strony 99
6.5. Czasowniki niewłaściwe 100
6.6. Predykatywy 101
6.7. Osobliwości czasownika BYć 103
6.8. Osobliwości czasowników POWINIEN, WINIEN i POWINNO 104
7. Przegląd leksemów nieodmiennych 110
7.1. Przyimki 110
7.1.1. Przyimek a spójnik 110
7.1.2. Przyimek a przysłówek 111
7.1.3. Szyk przyimków 113
7.1.4. Zakres łączliwości przyimka. Problem przyimków adwerbialnych 113
7.1.5. Formy niewokaliczne i wokaliczne przyimków 114
7.2. Spójniki 116
7.3. Przysłówki 117
7.4. Partykuły 118
7.4.1. Partykuła a przysłówek 119
7.4.2. Szyk partykuł 119
7.4.3. Partykuła a spójnik 120
7.5. Wykrzykniki 120
8. Klasyfikacje leksemów i form wyrazowych 124
8.1. Klasy leksemów i części mowy 124
8.2. Warunki poprawnego podziału leksemów 125
8.3. Kryteria podziału leksemów na części mowy 125
8.3.1. Kryteria semantyczne 125
8.3.2. Kryteria fleksyjne 126
8.3.3. Kryteria składniowe 127
8.4. Klasyfikacja leksemów Zygmunta Saloniego 127
8.5. Inne współczesne klasyfikacje leksemów 130
8.6. Jak klasyfikować leksemy? Dygresja metodologiczna 131
8.7. Części mowy – zestawienie 133
8.7.1. Rzeczowniki 134
8.7.2. Przymiotniki 134
8.7.3. Przysłówki 134
8.7.4. Liczebniki 135
8.7.5. Zaimki 135
8.7.6. Czasowniki 135
8.7.7. Predykatywy 136
8.7.8. Przyimki 136
8.7.9. Spójniki 136
8.7.10. Partykuły 137
8.7.11. Wykrzykniki 137
8.8. Liczebność i otwartość vs. zamkniętość poszczególnych części mowy 137
8.9. ć wiczenie: rozbiór gramatyczny, czyli klasyfikacja form wyrazowych 138
9. Kategorie gramatyczne polszczyzny (imienne) 142
9.1. Typologia kategorii gramatycznych 142
9.2. Przypadek 144
9.3. Liczba 146
9.4. Deprecjatywność 147
9.5. Rodzaj 148
9.5.1. Korelacja między rodzajem rzeczownika a jego odmianą 148
9.5.2. Korelacja między rodzajem a znaczeniem rzeczownika 150
9.5.3. Statystyka rodzaju męskozwierzęcego 153
9.6. Stopień 154
10. Kategorie gramatyczne polszczyzny (werbalne) 159
10.1. Tryb 159
10.1.1. Tryb rozkazujący 160
10.1.2. Tryb warunkowy 161
10.1.3. Tryb orzekający 162
10.2. Czas 163
10.2.1. Charakterystyka temporalna zdarzenia 163
10.2.2. Czas aktualny i nieaktualny 164
Spis treści 7
10.2.3. Prymarne funkcje poszczególnych czasów gramatycznych 165
10.2.4. Sekundarne funkcje poszczególnych czasów gramatycznych 165
10.3. Osoba 166
10.3.1. Sekundarne (w szczególności nieosobowe) uz˙ycia form osobowych 167
10.3.2. Nieosobowe formy czasownika 168
10.4. Aspekt 169
10.5. Strona 171
11. Synteza i analiza form, czyli fleksja w działaniu 175
11.1. Synteza fleksyjna i analiza fleksyjna 175
11.2. Końcówki wspólnofunkcyjne w deklinacji 177
11.2.1. Przykład I: dopełniacz lp rzeczowników 178
11.2.2. Przykład II: celownik lp rzeczowników 179
11.2.3. Przykład III: biernik lp rzeczowników 179
11.2.4. Podsumowanie: kryteria wyboru końcówki rzeczownika 180
11.2.5. Łatwe i trudne przypadki w deklinacji rzeczownikowej 181
11.2.6. Końcówki wspólnofunkcyjne w deklinacji przymiotnikowej 181
11.3. Końcówki wielofunkcyjne 182
11.4. Wspólnofunkcyjne przyrostki tematowe w koniugacji. Systematyzacja czasowników Jana Tokarskiego
11.5. Czasowniki nieregularne 186
11.6. Przedrostki czasownikowe z ruchomym -e- 187
11.7. Inne systematyzacje koniugacji polskiej 187
11.8. Końcówki czasownikowe według Jana Tokarskiego 189
11.9. Formy bazowe czasownika 190
11.10. Róz˙nice między deklinacją a koniugacją w polszczyz´nie 192
12. Synteza i analiza fleksyjna w słownikach polskich 195
12.1. Projekt Jana Karłowicza 196
12.2. Synteza fleksyjna w Słowniku języka polskiego pod red. Witolda Doroszewskiego
12.3. Synteza fleksyjna w Wielkim słowniku polsko-angielskim Jana Stanisławskiego
12.4. Synteza fleksyjna w słownikach pod red. Bogusława Dunaja 198
12.5. Synteza fleksyjna w Innym słowniku języka polskiego 199
12.6. Analiza fleksyjna w słownikach 200
12.7. Metareguły fleksyjne 202
12.8. Synteza i analiza a regularność form 204
12.9. Podsumowanie 207
13. Polszczyzna jako język fleksyjny 210
13.1. Polszczyzna na tle morfologicznej klasyfikacji języków 210
13.2. Związek między fleksją, szykiem a określonością w polszczyz´nie 212
13.2.1. Fleksja a szyk wyrazów 212
13.2.2. Szyk wyrazów w polszczyz´nie 213
13.2.3. Szyk a określoność 217
13.3. Podsumowanie 218
|
